સાહિત્યપ્રકાર મુજબ સંગ્રહ... : ટૂંકી વાર્તાઓ

ઘર માંડ્યું નથી એ પતિ!’ પાલવથી આંખના ખૂણા કોરા કરી એ પોતાની ઘૂનમાં ચાલતી રહી. પતિ ખોવાયાની ફરિયાદ નોંધાવવાનું બખડજંતર ક્યાંથી ઊભું થયું એ વિશે વિચારી રહી.

રેશનના સડેલા, જીવાતવાળા ભાત ખાઇ લઉં એટલો સમય પણ ત્યાં માંડ બેસાય. બનાવટી સુગંધ અને ખંધુ હાસ્ય મને ભાતમાં આવતી કાંકરી જેવું લાગતું. ભાતમાં થોડા માંસના ટૂકડા પણ હોય, એટલે રંધાઇ ગયેલા ધનેડાથી બહુ વાંધો ન આવતો.

મનમાં મૂંઝવણનો પાર નહીં કે, કેમ આવું થાય છે! પણ જે થાય છે એ ખોટું છે કે પાપ છે, એવી સમજણ કેળવાય એ પહેલાં તો તે લપસી ચૂકી હતી. શારીરિક આવેગોને વશ થઈને કરવામાં આવતા તેના ચોર-સ્પર્શો મોટાભાગની છોકરીઓને નિર્દોષ લાગતા, પણ એક દિવસ..

દોખ્મેનશીની – લાશ મૂકવાની રીત; જરથોસ્તી માન્યતા મુજબ મરેલાં શરીરના સૂક્ષ્મ ભાગોને સ્થૂળ ભાગોમાંથી ખેંચી છૂટાં કરવાં જોઈએ જે દાટવાથી કે બાળવાથી નથી થતું.

એક આધેડ સ્ત્રી, બે પુરુષો અને એમની બે પત્નીઓ એમ પાંચ જણનો કાફલો ધીમેધીમે પંથ કાપી રહ્યો છે. વાંઝણી માની કુખ જેમ રણ અનંત રીતે ફેલાયેલ છે.

હા, હું એને બહુ પહેલાથી જાણતો હતો. હું જાણતો હતો એના સપનાને; ઊડી જવાના સપનાને. અમે બંને હંમેશા નદી કિનારે રમતાં. નદીનો જળ વિસ્તાર મને દરિયાની કલ્પનાએ લઈ જતો અને એ પાણીમાં પગ ઝબોળીને દૂર દૂર દેખાતી ટેકરીઓની ઝાંખીપાંખી આકૃતિઓ જોયા કરતી. એની કીકીઓમાં એ ટેકરીઓ વિશાળ પહાડોનું સ્વરૂપ લેતી. એ પહાડો પર પડેલી બરફની ચાદર એના નાના બાહુઓને કંપાવી દેતી.

એ દિવસે કીટીમાં રત્ના બિલકુલ મૂડમાં ન હતી. શોર્ટ સ્કર્ટ, સ્ટ્રેપલેસ બ્લાઉઝ અને બેકલેસ ગાઉન પહેરીને સ્મોકિંગ કરતી છોકરીઓને એ જોઈ રહી. લંડનમાં ક્યારેક એ પણ સ્મોકિંગ કરી લેતી હતી. આ બધું તો ઇન્ડિયામાં પણ હવે કોમન હતું. વેદાંતને એની ખબર ન હોય એવું થોડું હશે? આમ આટલો બધો મોર્ડન થઈને ફરતો વેદાંત આવો હશે? મમ્મી-ડેડી કહેતાં હતાં એ સાચું પડશે?

‘ચોર… ચોર… ચોરટી… મારી છોડીને ઉપાડી જાય.. પકડો… પકડો… ચોરટી..’

મોંઘીની રાડોથી વડ નીચે થતી ઝપાઝપી તરફ સહુનું ધ્યાન ગયું. વડની ડાળે બાંધેલી ઝોળીમાંથી હજી હાલ જ રોતી છોડીને કાઢીને બચકારતી કમુ કંઈ સમજે એ પહેલાં તો ગાંડાની જેમ દોડી આવેલી છોડીની મા, મોંઘીએ કાગારોળ મચાવી દીધી.

“યુ વોન્ટ બીલીવ પાર્થ, તે દિવસે સ્ટોરી માટે હું ભૂખ્યો તરસ્યો આખીરાત રખડ્યો હતો. બસ, મનમાં નક્કી કર્યું હતું, કે સવારે એક સરસ સ્ટોરી લઈને જ ઓફિસે જઈશ.”

શ્રેયા ઉઠી ત્યારે નિશાળે પહોંચવામાં મોડું થઈ ગયેલું. બાજુમાં માને સુતેલી નહિ જોઈને ખ્યાલ આવી ગયો કે આજે તે મોડી ઉઠી છે. મા તેને ક્યારેય ઉઠાડતી નહિ. એ માને સમયસર ન ઉઠાડવા માટે ફરિયાદ કરતી તો મા કાયમ તેને કહેતી કે, ‘હા, પણ હવે… કેટલીવાર ફરિયાદ કરીશ? તું મારો રાજા દીકરો છે. તને મારે વહેલી ઉઠાડીને પાપમાં નથી પડવું. બાળકોને ઊંઘમાંથી ઉઠાડીએ તો બ્રહ્મહત્યાનું પાપ લાગે.’ આ કારણે જ શ્રેયા જાતે ઉઠતા શીખી ગયેલી. તેને મોડું થયાનું ભાન થતા જ તેણે પલંગ પરથી રીતસર ઠેકડો માર્યો.

સૂનકાર સમાવીને ચૂપચાપ બેઠેલું ઘર એક સમયે કિલ્લોલ કરતું હતું. ધમાલ અને અતિ વ્યસ્તતા વચ્ચે વીતેલા નીલાના કેટલાક વર્ષો ગુંચળુ વળી અભેરાઈએ ચઢી ગયા અને માળિયેથી ઊતરેલી નિરાંત પલાંઠી વાળીને અડ્ડો જમાવી બેઠી.

ફ્લોરથી સીલીંગ સુધીના અરીસા સામે પ્રતિમા ફેલાઈને બેઠી હતી. વૉક-ઇન વોર્ડરોબની બંને બાજુએ ઠાંસીઠાંસીને ભરેલા વોર્ડરોબને જોઈ એનું મોઢું થોડુંક વંકાયું. સામે અરીસામાં જોયું. “જલસા છે ને તારે તો! આટલો વૈભવ! સવારે માનસી સાથેની વાત યાદ આવી.”બ્રાન્ડેડ ડિઝાઈનર કપડાં., આટલા ફૂટવેર, પર્ફ્યુમ, બેગ્સ… શું નથી તારી પાસે?”

“હા, પણ હવે ઈ તારુય નીં માને કે મારુય નીં માને.”  આખરે રામજીના કસાયેલા કંઠમાંથી થાકેલો અવાજ સરી પડ્યો. સહેજ લૂખું હાસ્ય એના મોં પર ક્ષણિક ફરક્યું. ત્યાં વળી હૈયામાં ઊઠેલા શબ્દો છેક મોં સુધી આવીને ઊભા રહ્યા: ‘ગમે એમ તોય પણ ઈની રગમાં તો દરિયાનો જ રંગ ભર્યોશને. ઈ ખારું પાણી થોડું ઈને જંપીને રે’વા દીયે!’ વલોવાતી નજરે સામી તાકી રહેલી પત્નીને જોતા શબ્દો જોકે હોઠમાં જ કેદ રહી ગયા.

મિતેશભાઈના પરિવારે શક્ય તેટલી સાવધાની રાખી હતી જેથી વાત બહાર ન જાય કે કોઈને તકલીફ ન થાય. જો કે એનો હેતુ સારો હતો. પણ વા લઇ જાય વાત. સોનલ આવી એના બીજા જ દિવસે અમુક પડોશીઓ એના ઘરે જવાનું નક્કી કરી રહ્યા. શેરીમાં એક ઘર ભીમાનું પણ ખરું, પણ તેને કોઈ ન વતાવે. એ ભીમા ભારાડી તરીકે કુખ્યાત. બોલવે કડવો. ગમે તેનું મોઢું તોડી લે ને ક્યારેક હાથ પગ પણ..!

આખરે એ દિવસ આવી જ ગયો. યુવક યુવતીઓના સગપણ મેળાનું પ્રવેશ કાર્ડ મારી નજર સામે હતું. ‘બેટા, સવારે વહેલા તૈયાર થઈ જજે..’ પપ્પાએ કહ્યું હતું. આખી રાત પડખું ફેરવવામાં જ વીતી. કેવા ચહેરાઓ હશે, કેટલી અજાણી આંખોનો તેને સામનો કરવો પડશે ને કઈ નજર તેને કેવી દ્રષ્ટિથી જોશે. આવા અનેક વિચારોનો જવાબ અત્યારે માત્ર પ્રશ્નાર્થ જ હતો.

આશાને ખબર નથી પડતી કે પોતાન પતિ પર ગર્વ લેવો કે તેને મૂર્ખ કહેવો. દુનિયા આખીથી જુદું કરવાની ટેવ છે એ વાત બરાબર પણ સાવ જ આવો અનોખો વિચાર તેના મગજમાં ફૂટ્યો ક્યાંથી? આશા વિચારવા લાગી..

“લવજી, જો મોટો અને સમજદાર વ્યકિત જ વિવેક ચૂકે તો એમાં ચંપાનો શું વાંક? ચંપા ગમે તેમ તોય અસ્ત્રીની જાત. હસતુ મોઢુ રાખી બધી પીડા સહી લે, ગમે તોય અને ન ગમે તોય!”

એક, બે, ત્રણ.. તેણે મનમાં જ ગણી લીધા, તરત મોટો અવાજ આવ્યો ને છપાક અવાજ સાથે સ્વિમિંગપૂલમાંથી પાણી ઊડ્યું. પાણી કપાતું રહ્યું તેમતેમ એના મનના વિચારોની ગતિ પણ ઝડપથી ચાલતી રહી! રોજ તો એ પૂલમાં એવી રીતે સ્વિમિંગની મોજ માણતી જાણે દુનિયામાં બીજું કોઈ કામ કે ચિંતા હોય જ નહિ! હકીકતમાં સ્વિમિંગની એક કલાક અને રાતે ચારથી પાંચ કલાકની ઊંઘ લેવા સિવાય એક મિનિટ પણ એની જિંદગીમાં ફુરસદ નહોતી. એટલે નકામા વિચારોનો તો સમય જ નહોતો. તેમ છતાં, તેમ છતાં…

ધખતી જોવાનાઈથી છલોછલ, એવો એક જોરૂકો ઘોડેસવાર ધૂળના ગોટેગોટા ઉડાડતો ગામ વચાળે આવેલાં કૂવાના થાળે પાણી પીવા આવી પૂયગો. જાણે સાક્ષત કામદેવ જ જોઈ લ્યો..! એમાંય પરણેલી ને કુંવારી પનિહારીઓ વચાળે આવેલ જણને પાણી પીવડાવવાની હોડ લાગી… ને ઈ બધીયુંમાં કાચી કુંવારી, વિજીના સીમસીમ કરતાકને નસીબ ખૂલી ગયાં.. ગાગરમાંથી પડી રહેલી પાણીની ધારે ધારે તરસ્યો, ઘુટુક ઘુટુક કરીને પાણી હાયરે, વિજીની નિતરતી જવાનીનેય પી રહ્યો.. ગાગર ખાલી થઈ પણ બેય જણ જાણે પૂતળાં બની ગયાં.

એવું સાંભળ્યું હતું કે દરેકને પોતાના કર્મો અહીં જ ભોગવવા પડે છે. કદાચ એ ન્યાયે જ અમારા લમણે આ અંગ્રેજી માધ્યમની શાળાના ગુજરાતી ભાષાના શિક્ષક બનવાનું લખાયું હશે. બાળપણમાં કરેલી અનેક લેખન ભૂલો, ભાષા પ્રત્યેની બેદરકારી અને જોડણી વિષે કરેલા આંખ આડા કાન… બધાયનો હિસાબ સરવાળે અહીં જ થશે એવી ત્યારે ક્યાં ખબર હતી? પણ ઉફ્ફ…. આ વિદ્યાર્થીઓ! આટલી ખરાબ ભાષા? આ લોકોનું લેખન જોતા અમુક અક્ષરો તો નામશેષ થઇ ગયાનો ભ્રમ જ થયો? ક્યા છે પેલો ‘ણ..’ ફેણનો અણઅ….. જે લહેકાથી ગાતા હતા? હવે તો ‘આપણે’ માં પણ ‘આપડે’ થઈને ‘ણ’ નો ‘ડ’ થઇ ચાલ્યો? અને પેલો ‘નળ’ નો ‘અળઅ..?’ એ તો જાણે ગાયબ જ થઇ ગયો? નળ દમયંતીના આખ્યાનમાં ઉડી જતા હંસોની માફક એ જાણે ક્યાં ઉડી ગયો? આ પરીક્ષાના પેપર તપાસતા તપાસતા આંખે અંધારા છવાઈ ચાલ્યા. વિદ્યાર્થીઓ આ શું લખી રહ્યા છે? અમે શું આટલું ખરાબ શીખવ્યું હતું? શું આ લાંછન વિદ્યાર્થીઓ પરનું છે કે એક શિક્ષક પર? તો દૂર કાઢવાનો ઉપાય ? હે પ્રભુ? શું કરું?

બોસની રીંગ આવી, ‘અર્ણવ તારે અત્યારે જ શર્મા એન્ડ શર્મા કમ્પનીની ઑફીસ પહોંચવું પડશે.’

‘અત્યારે જ?’ મેં પૂછ્યું, ‘ડે ટાઈમ?’

‘હા, બહુ નાઈટ શિફ્ટ કરી, કોઈવાર ડે ટાઈમ જોબ કરવાની પણ મજા લે ને ડિયર? જલદી પતી જશે. પાર્ટીનું નામ મિસિસ મિત્તલ શર્મા છે, આપણા માટે ન્યુ કસ્ટમર છે, એટલે સાચવી લેવા જરૂરી છે. એની પ્રોબ્લેમ? તને વાંધો હોય તો કોઈ બીજાને મોકલું?’

‘નોટ એટઓલ, બોસ. પણ ભરબપોરે કોઈની ઓફિસે આ પ્રકારની ‘મીટીંગ’? ઈઝ ઈટ પોસીબલ?’

‘આઈ ડોન્ટ નો અર્ણવ, એ આપણો પ્રોબ્લેમ પણ નથી ને? આપણે તો કસ્ટમરનો કોલ આવે એટલે ફોલો કરવાનું જ કામ, ઓકે?

કાનો મારી લગોલગ આવીને ઊભો રહ્યો.

માર્યા…આને બોલાવવો પડશે!

મેંં કહ્યું; ‘કાંં કાના, કેમ છો?’

કાનો કહે; ‘ધૂબાકા!’

‘તારા બાપનો તંબૂરો ધૂબાકા? એક તો દળીદળીને ઢાંકણીમાં ઉઘરાવ્યું છે ને પાછો ધુબાકાની દે છો?’ પણ આવુંં કહેવાય નહીં. બાકી હસવામાંંથી ખસવુંં થઈને ઉભુંં રહે. સાચું કહું? આવા લોકોને જાહેરમાંંતો કંઈ જ કહેવાય નહીં. માથે લૂગડાં નાખે. ફરિયાદ નોંધાવે, ન નોંધાવે તો આપડા દુશ્મનો એની પડખે થાય. ફરિયાદમાં પેલુંં લખાવે, લખો; ‘એટ્રોસીટી!’

वो गली के उस नुक्कड़ पर छोटी छोटी लड़कीयों के साथ खेल रही थी। और उस की माँ उसे चाली (बड़े मकान जिस में कई मंज़िलें और कई छोटे छोटे कमरे होते हैं) में ढूंढ रही थी। किशोरी को अपनी खोली में बिठा कर और बाहर वाले से काफ़ी चाय लाने के लिए कह कर वह इस चाली की तीनों मंज़िलों में अपनी बेटी को तलाश कर चुकी थी। मगर जाने वो कहाँ मर गई थी। संडास के पास जा कर भी उस ने आवाज़ दी। “ए सरीता… सरीता!” मगर वो तो चाली में थी ही नहीं और जैसा कि उस की माँ समझ रही थी। अब उसे पेचिश की शिकायत भी नहीं थी। दवा पीए बग़ैर उस को आराम आचुका था। और वो बाहर गली के उस नुक्कड़ पर जहां कचरे का ढेर पड़ा रहता है, छोटी छोटी लड़कियों से खेल रही थी और हर क़िस्म के फ़िक्र-ओ-तरद्दुद से आज़ाद थी।