11 પહેલી વાર જોયેલું મહુડાનું વૃક્ષ, ફૂલો અને ફૂલપથારી – આ સઘળું, બદલાતી ઋતુઓએ બક્ષેલી અનુપમ ભેટ છે. જો પરિપક્વ બનવાથી કુતૂહલ મરી જતું હોય તો નથી જોઈતી પરિપક્વતા.
વૈવિધ્યસભર સાહિત્યનો રસથાળ
11 
3 'પ્યાર કા મૌસમ'માં ભારતભૂષણ, જે પહેલાં તેની પ્રિયતમા હતી અને હવે જે પત્ની બની છે તે, નીરુપારોય સામે 'તુમ બિન જાઉં કહાં...' ગીત ગાય છે... ગીતના શબ્દોને કિશોરકુમારનો દર્દસભર વિલક્ષણ કંઠ મળ્યો છે જે સહુની ભીતર અવનવાં સ્પંદનો જગાવે છે.
તુમ બિન જાઉં કહાં! – હર્ષદ દવે
5 આ વખતે ફિલ્મ પહેલા એક કળાકારની વાત કરીશ. એ કળાકાર, અભિનેતા છે - સર એન્થની હોપકિન્સ. સર એન્થનીના નામે અનેક દમદાર ફિલ્મો બોલે છે. 'ધ સાઈલેન્સ ઓફ ધ લેમ્બ'ના માનવભક્ષી હેનીબાલ લેક્ટરથી લઈને 'ટુ પૉપ'માં પૉપ બૅનેડિકટ સુધીના બહુરંગી પાત્રો ભજવી ચૂક્યા છે.
The father : ખોવાયેલા અસ્તિત્વની શોધ – નરેન્દ્રસિંહ રાણા
7 પ્રાચીન કાળમાં એવી માન્યતા હતી કે સરસ્વતી અને લક્ષ્મી એકસાથે ન હોય. કવિઓ, સાહિત્યકારો, વિદ્વાનોને આવકનું ખાસ સાધન ન હતું. કવિઓમાંથી ભાગ્યે જ કોઈ રાજકવિ થાય તો તેને વર્ષાસન મળતું, જેમાંથી તેની આજીવિકા ચાલતી. પણ બધા કવિઓ રાજકવિ ન થઈ શકતા.
નીતિશતકના મૂલ્યો (૬) – ડૉ. રંજન જોષી
41 પ્રાચીન મંદિરોમાં કંડારાયેલા સુંદર શિલ્પો જોઈને ક્યારેય વિચાર આવ્યો છે કે એ નાયક કે નાયિકા ચોક્કસ મુદ્રા અને અંગસ્થિતિમાં જ કેમ ઊભા છે? એમ જ કોઈ ચિત્રકાર પણ કૃતિ બનાવે ત્યારે એ ભાવ પણ નિપજાવવા યોગ્ય હસ્તમુદ્રા તથા અંગસ્થિતિનો ઉપયોગ કરે છે. આ બધાં કલાકારો શેના આધારે આટલી પ્રમાણિત રચના કરતા હશે?
અભિનય એટલે શું? – અર્ચિતા દીપક પંડ્યા
11 કવિતા એ નદી જેવી છે. જેમ નદી જુદા-જુદા ઘાટે જુદી-જુદી લાગે એમ કવિતા પણ દરેક વાચકે જુદી લાગે. કવિતાને માત્ર વાંચવાની નહીં કલ્પવાની પણ હોય! હાથમાં લઈને ઋજુતાથી પંપાળવાની હોય. ને પંપાળતા ક્યારેક એને પાંખો ફૂટે તો એ આપણા અંતરમન સુધી પહોંચી પણ જાય!
ટકોરા મારું છું આકાશને : પરિભ્રમણ – હીરલ વ્યાસ
6 મમ્મી દસની નોટ વાપરવા આપતી એમાંથી અમે પારલે બિસ્કીટ, ક્રીમ રોલ, કચોરી, સમોસા, ભૂંગળા, પેપ્સી, બટર, નાનખટાઈ, સોડા, આઈસ્ક્રીમ, ગોલા, પોપીન્સ, લોલીપોપ, કોલેટી, ચણા મસાલા, ખારાં બી, દાળિયા એવું એવું ખાતા.
વો કાગઝ કી કશ્તી, વો બારિશ કા પાની – કમલેશ જોષી
14 ચૉકલેટ તરફ જોતી બાળકની આંખને ઓળખવાનો, પાંચ પૈસાની ચૉકલેટ પહેલીવાર ઉધાર મળે ત્યારે બાળક વ્હેત ઊંચું ચાલે એ જોવા માણવાનો મોકો તમને કેવો મળ્યો હશે? આંસુને સ્મિતમાં પલટાવતી કેટલીય પળો તમે માણી હશે ને!
એ ગળચટ્ટી ક્ષણોની લ્હાણી કરનાર મમ્મદને… – નેહા રાવલ
13 'વિચારોના વૃંદાવનમાં' માત્ર આપણને વિચરતાં કરી મૂકે છે એટલું જ નહીં પણ સાથો-સાથ એ વિચરણ યોગ્ય આચરણ સુધી પહોંચે એ માટે પથ-પ્રદર્શક પણ બની રહે છે. અહીં વિચારોના ટોળાં નથી પણ ખભે હાથ મૂકીને વિચાર આપણા અસ્તિત્વને એક સુખદ સધિયારો આપે છે.
વિચાર વિથીકા.. ડૉ. ગુણવંત શાહનું પુસ્તક ‘વિચારોના વૃંદાવનમાં’ – ધર્મેન્દ્ર કનાલા
18 આ મંત્રમાં અલગ અલગ પ્રકારે ચાર દેવોની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે, પણ છેવટે તો એ ચારેય દેવ એક જ પરમ ચેતનાના અલગ અલગ રૂપો જ છે. ત્રણેય દેવ અને છેલ્લે દેવોના પણ અધિપતિ, એવા પરબ્રહ્મ પરમાત્મા જ સર્વોચ્ચ છે એ સત્ય અહી ફલિત થાય છે. વેદમાં બહુદેવવાદ સાથેનો એકેશ્વર ( એક જ ઈશ્વર) વાદ છે. એક ઈશ્વર (પ્રત્યેક મનુષ્યમાં રહેલી પરમ ચેતના) સર્વોચ્ચ સત્તા છે અને તેના અધિપત્યમાં અનેક દેવો છે.
સ્વસ્તિ મંત્ર – શ્રદ્ધા ભટ્ટ
18 દરેક પ્રવાસીએ અરુણાચલ પ્રદેશમાં જવા જરુરી ઓળખપત્ર અને ફોટો આપી મંજૂરી પત્ર લેવાનો હોય છે. આસામની હદ પતે એટલે ચેકપોસ્ટ પર આ મંજૂરી પત્ર લેવાની વિધિ પતાવી અમે આગળ અરુણાચલ પ્રદેશમાં વધ્યા. લગભગ દોઢ વાગે જમવા ઉભા રહ્યા. ખાવાનું ઘણું તીખું હતું એટલે ઘરના થેપલા ખાઈ કામ ચલાવ્યું.
સેવન સિસ્ટર્સ : ઉત્તર પૂર્વ ભારતની સફરે.. – સ્વાતિ મુકેશ શાહ
20 હું ક્યારેય તમને તમારા ભાગનું સ્મિત આપવામાં અંચઈ નહિ કરું, તમે મને મારા ભાગનું સ્મિત આપશોને?
સ્મિતોપદેશ – રાજુલ ભાનુશાલી
5 ટૂંકીવાર્તા, લઘુકથામાં ગિરિમા ઘારેખાન આગવી પ્રતિષ્ઠા ધરાવે છે, છેલ્લાં પાંચેક વર્ષમાં સાહિત્ય ક્ષેત્રે તેમનું નામ ગૂંજતું થઈ ગયું છે. આજની તેમની વાર્તા જેની આપણે ચર્ચા કરીએ છીએ તે ચિત્રલેખા કચ્છશક્તિ વાર્તાસ્પર્ધા ૨૦૧૯ ની વિજેતા વાર્તા છે.
એ આંખો – ગિરિમા ઘારેખાન; વાર્તા વિવેચન – એકતા નીરવ દોશી
2 એ દિવસે કીટીમાં રત્ના બિલકુલ મૂડમાં ન હતી. શોર્ટ સ્કર્ટ, સ્ટ્રેપલેસ બ્લાઉઝ અને બેકલેસ ગાઉન પહેરીને સ્મોકિંગ કરતી છોકરીઓને એ જોઈ રહી. લંડનમાં ક્યારેક એ પણ સ્મોકિંગ કરી લેતી હતી. આ બધું તો ઇન્ડિયામાં પણ હવે કોમન હતું. વેદાંતને એની ખબર ન હોય એવું થોડું હશે? આમ આટલો બધો મોર્ડન થઈને ફરતો વેદાંત આવો હશે? મમ્મી-ડેડી કહેતાં હતાં એ સાચું પડશે?
એ આંખો – ગિરિમા ઘારેખાન
6 બકોર પટેલ, શકરી પટલાણી, ગલબો શિયાળ, મિયાં ફુસકી, તભા ભટ્ટ, છકો - મકો, અડુકિયો-દડુકિયો, છેલછબો કે સાત પૂંછડીવાળો ઉંદર.. નામ યાદ આવતાંની સાથે જ એ બધાંનાં પરાક્રમોથી ભરપૂર વાર્તાઓ આપણા મન પર કબજો કરી લે! કોણ માને કે આ બધી કાલ્પનિક સૃષ્ટિ હશે! એક સર્જકના મનની ઉપજમાત્ર હશે!
સદાય લોકહૈયે વસી જતાં બાળવાર્તાનાં પ્રાણીપાત્રો! – ભારતીબેન ગોહિલ
15 ચચ્ચાર પગથિયાં કૂદાવતાં ઘરે પહોંચી તેણે તેની પરમ પૂજ્ય માતુશ્રીને ગાલે ટપલી મારી ખુશખબર આપ્યા, "મમ્માં ડાર્લિંગ, સાંજે નવી સાડી પેરીને ટૈય્યાર ઠઇ જજોની. હું ટમુને મસ્ટ સરપ્રાઇઝ આપવાનો છેઊં."
બહેરામબાવાની બચુકડી ગાડી – સુષમા શેઠ
4 આપણે સૌ ઈંગ્લીશ વિંગ્લીશની શ્રીદેવીને, ચક દે ઇન્ડિયાની ખેલાડીઓને, ક્વિનની કંગનાને અને દંગલની દીકરીઓને સ્વીકારી, વધાવી અને ઉજવી શકીએ છીએ પણ જ્યારે આપણી નજીકની કોઈ સ્ત્રી કોઈ પણ હિંમતવાન પગલું ભરવા તત્પર હોય ત્યારે?
ઓ વુમનીયા! સુપર વુમનીયા! – આરઝૂ ભૂરાણી
6 આખું વર્ષ જડ થઈને જોગીની માફક ધ્યાન ધરીને ઊભેલાં વૃક્ષોમાં કંઈક ચૈતન્ય તત્ત્વ આવી બેઠું હોય એવું અનુભવાય છે? જેમ નજર સામે જ મોટું થતું હોવા છતાં બાળક રોજ કેટલું વધ્યું એ જાણી નથી શકાતું, નજર સામે હોવા છતાં કળીમાંથી ફૂલ ક્યારે બન્યું એ જોઈ શકાતું નથી એમ જ વસંતનું આગમન થતાં જ વૃક્ષોના દીદાર કેવી રીતે બદલાઈ જાય છે એ જાણી નથી શકાતું, માત્ર અનુભવી શકાય છે.
કેસરિયાં વૃક્ષો – મયુરિકા લેઉવા બેંકર
2 એવું તો કાંઈ ખાસ નથી મારા ફોનમાં કે હું પાસવર્ડ રાખું, બસ થોડી થોડી વારે તારું નામ લખવું મને બહુ ગમે છે! આજે અમસ્તું મલકી જવાયું! પાગલ, ફોનનો પાસવર્ડ પણ મારા નામનો રાખ્યો છે તેંં..! એટલા માટે કે તને મારું નામ બહુ ગમે છે..
ઓસ જેવી એક સવાર.. – મીરા જોશી
5 'પ્યાસા' ફિલ્મ દરમિયાન ગુરુદત્તને પ્રેમ થઇ જાય છે વહિદા રહેમાન સાથે. અને તેનાં પરિણીત જીવન પર તેની ઘેરી અસર થાય છે. ગીતા દત્તથી, તેની પત્નીથી, એ કેમ સહન થાય? તે વિદેશ જતી રહે છે અને ગુરુદત્ત પોતાનું જીવન સંકેલી લે છે, જીવનના ચાર દાયકા પૂરા થાય તે પહેલાં જ. આત્મઘાતી બની જાય એટલી બધી સંવેદનશીલતા પણ સારી નથી.
જાને ક્યા તૂને કહી.. (ગીતમાલા) – હર્ષદ દવે
15 રુદ્ર એટલે સર્વવ્યાપી પરમાત્મા જે દરેક વ્યક્તિના અંતરમનમાં વિરાજમાન છે. ઋગ્વેદનો એક મંત્ર છે - अंतरिच्छन्ति तं जने रुद्रं परो मनीषया। (ऋ.८.७२.३) [જ્ઞાની મનુષ્ય] તે રુદ્રને (तं रुद्रं) મનુષ્યના અંત:કરણની મધ્યમાં (जने पर: अन्त:) બુદ્ધિ દ્વારા (मनीषया) જાણવાની ઈચ્છા (इच्छन्ति) કરે છે.' જ્ઞાની લોકો એ રુદ્રને માનવીના અંત:કરણમાં શોધે છે, એટલે કે રુદ્ર એટલે બધાના અંત:કરણમાં રહેલો પરમાત્મા. રુદ્ર એટલે શિવ – આ પૌરાણિક માન્યતા છે. રુદ્રને શિવ શા માટે કહે છે?
શિવનું કલ્યાણકારી સ્વરૂપ : રુદ્ર – શ્રદ્ધા ભટ્ટ
8 મધરાતે એક બારમાં, પીધેલી સ્ત્રી એકલી બેઠી છે. એના કપડાં અસ્તવ્યસ્ત છે. પોતે ક્યાં છે એ પણ ભાન નથી. આસપાસના બધા પુરુષોની બાજ નજર તેના પર સ્થિર થયેલી હતી. આ પરિસ્થિતિમાં મોટાભાગે જેવું બનતું હોય એ પ્રમાણે કોઈ 'સારો માણસ' એની પાસે આવ્યો ને ઘરે મૂકી જવાની ઑફર કરી. આ 'સારો માણસ' એને ઘરને બદલે પોતાના ઍપાર્ટમેન્ટ પર લઈ ગયો અને એના કપડાં ઉતારવા માંડ્યો.
Promising young woman : માન્યતાઓના મધપૂડામાં પથ્થર મારવાનો પ્રયાસ – નરેન્દ્રસિંહ રાણા
3 સભ્ય સંસ્કૃતિ અને સહજ પકૃતિ વચ્ચે સંતુલન બનાવવા પ્રયત્ન કરી રહેલા અસહજ માનવીની આપવીતી તમને આ નિબંધોમાંથી મળી આવશે.
વૃક્ષાલોક : મણિલાલ પટેલ; પુસ્તક સમીક્ષા – અંકુર બેંકર
2 મનુષ્યની આધ્યાત્મિક સુખાકારીના ભર્તૃહરિ હિમાયતી છે. આથી તેઓ મનુષ્યને કોઈ ધર્મ, સંપ્રદાયના અનુયાયી તરીકે જ સ્વીકારે છે. આથી આધ્યાત્મિકતા અને ધર્મને પણ તેઓ મનુષ્યત્વના લક્ષણ તરીકે સ્વીકારે છે. આવા લક્ષણો વિનાના માણસો પૃથ્વી પર ભારરૂપ છે.
નીતિશતકના મૂલ્યો (૫) – ડૉ. રંજન જોશી
6 નૃત્યને કોઈ વિષયમર્યાદા હોતી નથી કે એને સીમા બાંધી નથી શકતી. તે છતાં સામાન્યપણે વિષયપસંદગીમાં સમાજનું પ્રતિબિંબ પડે જ છે. ભારતીય નૃત્યોમાં આપણાં પોતાના ઉત્સવો કે તહેવારોની ઉજવણીની છાપ છે. આમ, જેવી સંસ્કૃતિ એવી વિચારધારા, એવા જ નૃત્યો. જેમ કે, આપણાં ભગવાન કૃષ્ણની રાસલીલાએ જ રાસ કે ગરબીની રચના કરી છે.
ભારતીય નૃત્યની વિભાવના – અર્ચિતા દીપક પંડ્યા
5 શાળા એ બાળકો માટેનું સ્વર્ગ હોય છે અને શિક્ષકો એમનાં દેવ! શાળા એવી હોવી જોઈએ જયાં બાળકોનો સ્વસ્થ રીતે વિકાસ થાય. નિષ્ફળતા અને સફળતા બન્ને એકબીજાનાં પૂરક છે એ વાત ફક્ત શાળામાં શીખી શકે નહીં પણ જીવનમાં ઊતારી પણ શકે. જીવન સુંદર રીતે જીવી શકે.
તોત્તો-ચાન : પરિભ્રમણ – હીરલ વ્યાસ
3 उस किताब में
एक ऐसा सूरज उगे,
जिसकी चिनगारी तुम्हारी फूंकी हुई सिगारेट को जिन्दा कर दे
और मेरे भीतर जल रही आग को हवा दे कर सूरज बना दे,
जिसके उजाले में हम हमारे सारे ख्वाबो को हकीकत में तबदील होते देख सके।
પ્રેમીઓના સપનાનું ઘર શું આવું જ હોતું હશે? – નેહા રાવલ
1 મેં મમ્મીને જયારે ‘હાથી જોયા’ની વાત કરી તો મમ્મીએ પૂછ્યું, "કેવડો હતો એ હાથી?" ત્યારે મને થયું, બિચારી મમ્મીએ હાથીયે નથી જોયો. જો આજે એ મારી સાથે પૈડું ફેરવવા આવી હોત તો એને સાચોસાચ હાથી હું દેખાડત.
રાખનાં રમકડાં.. – કમલેશ જોષી
13 ગુજરાતમાં આવેલું ચાંપાનેર ગામનું નામ તો ઘણાં બધાંએ સાંભળ્યું હશે અને જોયેલું પણ હશે. મારા આ પ્રવાસની વાત કંઇક અનેરી છે. ચાંપાનેરનો ઈતિહાસ વગેરે તો બધે મળી રહેશે એટલેજ મને થયું કે આજે તમને મારી રીતે સફર કરાવું.
ચાંપાનેર – સ્વાતિ મુકેશ શાહ
23 લખતી વખતે શબ્દોનો કેફ ચઢે પછી વિષય પરથી અજાણતાં જ લપસી પડાય ત્યારે હસવું આવી જાય. સાબુવાળાં પોતાં કરતી વખતે લીસ્સી થઈ ગયેલી ફર્શ પરથી ફૂવડ ગૃહિણીની જેમ લપસી પડાયું હતું ત્યારે પણ આવું જ હસવું આવ્યું હતું!