દોસ્તીના રંગે રંગાયેલો ઉત્સવ એટલે જીંદગી – જીજ્ઞેશ અધ્યારૂ 11


હોળીના, રંગોના આ પવિત્ર તહેવારમાં જીવનમાં સંબંધોના અનેકવિધ રંગોની વચ્ચે એક અનોખો, સુંદર રંગ એટલે મિત્રતા. રંગોનો તહેવાર ઉજવાય છે હૈયાની નજીક રહેલી વ્યક્તિઓ સાથે, એવા લોકો સાથે જેમના સુખ દુઃખના રંગો આપણા જીવનમાં પણ ભળે છે. ઘણા સંબંધોના રંગો harmful હોય છે, ઘણાં herbal બિનહાનીકારક કુદરતી રંગો પણ હોય છે, મિત્રતા કદાચ આવો જ natural રંગ છે. મિત્રતા એક રંગ નથી, એ એક ઈન્દ્રધનુષ છે. તેમાં સુખમાં મહાલવાનો રંગ છે, તો એક મિત્રના દુઃખમાં સાથ આપવાનો, આધાર આપવાનો રંગ પણ છે, તેનાથી દૂર રહીને તેને સતત યાદ રાખવાનો રંગ છે તો તેની સાથે જીવનને એક અવસર બનાવીને ઉજવવાનો રંગ પણ છે. કઈ એવી ધુળેટી તમે ઉજવી છે જે મિત્રો વગર સંપૂર્ણ હોય?

જીવનને મિત્રો સાથે કેટલો ઉંડો સબંધ છે? ફ્રેન્ડશિપ ડે ના ફિતૂર તો હવે આવ્યા, પણ આપણી પરંપરામાં કૃષ્ણ સુદામાના સમયથી મિત્રતા એક વ્યવહારથી વિશેષ છે. કહે છે કે મિત્રતા એક જ એવો સંબંધ છે જે પસંદ કરવાનો આપણને હક હોય છે. કોઈક ફિલસૂફે તો એટલે સુધી કહ્યું છે કે કોઈ માણસ કેવો છે તે એ વાત પરથી જાણી શકાય કે એ કેવા મિત્રોની સોબતમાં રહે છે. જ્યારે પાછળ શાળા – કોલેજના મિત્રો તરફ નજર કરું છું તો થાય છે કે એ સમયે ખબર ન હતી કે આ સૌ મિત્રો, એમનો સાથ, એમના દ્વારા થતી હેરાનગતી જીવનનો સૌથી “ઉજવવા લાયક અવસર” છે. આજે થાય છે કે કાશ ! એ દિવસો ફરીથી જીવવા મળે. આવું કેમ થયા કરતું હશે?

અમારી હોસ્ટેલની ધુળેટી એવી તો અનોખી હતી કે કદાચજ ક્યાંક એને ધુળેટી કહેવાય. હોસ્ટેલના કરકસરભર્યા દિવસોમાં રંગ લેવાનું કોને પોષાય? પાર્કિંગમાંથી વાહનો હટાવી આખુંય પાર્કિંગ ખાલી કરાવતા, તેમાં પાણીનો પાઈપ મૂકી કીચડનો જમાવડો કરાતો, આ બધુંય અંધારામાં થઈ જતું. અને સવારે એક પછી એક ઉંઘતા મિત્રોને પકડી પકડી, કીચડમાં રગદોળી શર્ટ ફાડી નખાતું. અને કીચડ સૂકાઈ જાય પછી ફરવા નીકળતા, કોલેજ સુધી જતાં. હવે હર્બલ કે નેચરલ રંગો પણ એવી મજા નથી આપી શક્તા જે એ કીચડમાં હતી? અમારી સાથે મજા કરતા એ મિત્રોમાંથી થોડાકનો અત્યારે ભાગ્યે સંપર્ક હશે, પણ જો એ લોકો હોત તો કદાચ અત્યારે સાક્ષી પૂરાવત કે એ આનંદ અલભ્ય હતો, અનોખો હતો, કીચડમાં કોઈ રંગ ન હોવા છતાં મૈત્રીનો, દોસ્તીનો કાયમી રંગ તેમાં હતો.

એક જમાનો હતો જ્યારે અમે (અમે એટલે કોલેજમાં સાથે ભણતા, એક ટોળકી બની સાથે ભટકતા, ભણતા!!, જીવતા) મિત્રોના દિવસો ખૂબ સુંદર જતાં. એન્જીનીયરીંગના છ મહીનાનાં એક સેમેસ્ટરમાં પરીક્ષાના એક મહીનાને બાદ કરતા અમે બીજા પાંચેય મહીના “જીવતા”. સેમેસ્ટર શરૂ થાય એટલે “હજી તો કંઈ ખાસ ભણાવશે નહીં”, વિચારી ક્લાસ બંક કરતા, ખાસ ભણાવે ત્યારે, “આ તો પછી રીડીંગ વેકેશનમાં સમજી લઈશું” થી સંતોષ મેળવતા અને સેમેસ્ટરના અંતે, ચાલો કિશોરની નોટ્સની ઝેરોક્ષ કોપી કરાવીએ…. પ્રેક્ટિકલના વર્ગોમાં જવું એ સૌથી મોટો ત્રાસ હતો (કમસેકમ મારા માટે તો ખરો જ !) અને લેક્ચરમાં સૂઈ જતા બહાદુરોની પણ કોઈ તંગી ન મળતી.

જો કે ચશ્માને લીધે હું ત્રીજી હારમાં બેસતો પણ અમારી આખીય ટોળકી અંતિમ પંક્તિમાં બેસીને “શિષ્ટવાંચન” કરતી, કોઈક ને કોઈકની “વિશિષ્ટ સરભરા” થતી તો છેલ્લે કાંઈ ન મળે તો સૂઈ જવાતું. હાજરી પૂરવા પ્રોફેસરે આપેલી “પ્રેઝન્ટ સ્લિપ” માં કોઈક દિવસ ગબ્બર, ઠાકુર, જય, વીરૂ આવતા તો કોઈક દિવસ વિજય દીનાનાથ ચૌહાણ, કાંઈ નહીં તો છેલ્લે તેનું રોકેટ બનતું અને ઉડ્યા કરતું. ઘડીયાળના કાચ પર બારી માંથી આવતો સૂર્ય પ્રકાશ ઝીલી અમે તેને પ્રોફેસરના હાથ પર કેન્દ્રિત કરતા (એક સાથે દસ બાર ઘડીયાળો આ કામમાં લાગતી, વિચારો અમારી “એકતા” કેવી સુંદર હતી !) અમારા સિવિલ એન્જિનીયરીંગના નકશા બનાવવાનો કારભાર ફક્ત એક મિત્રના હસ્તક હતો. (અમારી એ મિત્ર બિચારી અમારા માટે અગાઊથી દોરીને લાવતી અને અમે બધાં ભેગા થઈને પછી તેની “જી.સી.” (ગ્લાસ કોપી) કરતા. નોટ્સ લેવાનું તો અમ ભોળા જીવોને કદી આવડ્યું જ નથી, એ કામ કેટલાક હોંશિયાર મિત્રો કરતા, અને અમે સેમેસ્ટરને અંતે એક સસ્તો ઝેરોક્ષ કરવા વાળો શોધી હોલસેલમાં કોપીઓ કરાવતા અને એ નોટ્સને ગીતાજીથી વિશેષ સન્માન આપતાં.

ક્યાંક વાંચ્યુ હતું કે માણસ પહેલા જીવવા માટે કમાતો, હવે કમાવા માટે જીવે છે. જન્મીને પછી ભણવાની ઉતાવળ, ભણીને નોકરી કરવાની ઉતાવળ, નોકરી કરતાં પૈસા કમાવાની ઉતાવળ, છોકરા નાના હોય ત્યારે મોટા કરવાની ઉતાવળ અને એક વખત મોટા થઈ જાય ત્યારે, “આ નાનો હતો ત્યારે વધુ સમજણો હતો…” વાળી વાત. રીટાયર થયા પછી યાદ આવે કે આ ભણવા, મોટા થવા, સુખ સગવડો મેળવવાની લ્હાયમાં જીવવાનું ક્યાંક રહી ગયું. જીવનનો આનંદ જે પૈસાથી, જે સુખ સગવડોથી, જે પણ માધ્યમોથી ધાર્યો હતો એ થયો નહીં. કહે છે ને કે મારી પાસે બધુંય છે, સંતોષ નથી. આવા વલોપાતના વખતે કમ સે કમ જો તમારી પાસે આવા મિત્રોનો સાથ હોય તો એક વાત તો તમે કહી શક્શો…. “જીવને મને એવા મિત્રો આપ્યા એ જેમની સાથે વિતાવેલી ક્ષણો કોઈ મહોત્સવથી કમ નથી. કદાચ એ ક્ષણો જીવતી વખતે ખ્યાલ ન હોય કે એ જીવનભર યાદ રહેવાની છે, પણ એમ થાય છે. ફિલમની પટ્ટી પર, કચકડે કંડારાયેલી કોઈ ઘટનાની જેમ એ પ્રસંગો યાદ રહી જાય છે.

હા, તો વાત અમારા કોલેજકાળની ચાલતી હતી. એ સમયે ફક્ત પેટ્રોલના પૈસા મળતાં. મારું મોપેડ નવું આવ્યું (બીજા વર્ષમાં) ત્યારે મેં એક આખો દિવસ ક્લાસ બંક કરી કોલેજમાં તેને લઈને આંટા માર્યા કરેલા. ખિસ્સા ખર્ચી ખૂબ ઓછી રહેતી, એટલે પેટ્રોલના પૈસામાંથી બચત કરી સવારના શો માં વડોદરાના રાજશ્રી સિનેમામાં ફિલ્મો જોવા જતાં. ઉધાર લેવું તો અખંડ ધર્મ હતો જેનું અમે ચુસ્તપણે પાલન કરતાં, પછી એ પૈસા હોય, શર્ટ હોય, ઘરેથી લાવેલી મિઠાઈ હોય (હોસ્ટલેના મિત્રો માટે) કે કોઈ સુંદર કન્યાનો સંપર્ક કરવાની રીતો. જો કે ઉધાર લેવામાં અમે ગીતાજીના મંત્ર “કર્મ કર, ફળની ચિંતા ન કર” વાળી રીત અપનાવતા, પણ ઉધાર આપવાવાળાને એ મંત્ર વિશે સંપૂર્ણ અજ્ઞાન રહેતું.

અખતરાઓ કરવાની એ ઉંમર હતી, એટલે અમે પણ બધાંય અખતરા કરેલા, એ પછી પ્રેમના હોય કે વિરહના. જો કે પ્રેમની બાબતમાં વૈવિધ્ય ભારતની ભાષાઓ જેટલું જ વિશાળ ફલક વાળું હતું. પ્રેમની અવધિઓની બાબતમાં અમારે ખૂબ મતમતાંતરો રહેતાં. કોઈકનો પ્રેમ એક સેમેસ્ટર ચાલતો, કોઈકનો હા કે ના જવાબ સુધી અને કોઈકનો સદાબહાર. કોઈક વખત એક સાથે એકથી વધુ છોકરીઓના પ્રેમમાં પડવાના પ્રસંગો પણ આવતા અને મીઠી મૂંઝવણ થતી કે કોને પ્રાથમિકતા આપવી. પણ પછી એ બધીયમાંથી કોઈ આપણને ઓળખતીય નથી એ જાણ્યા પછી ઉત્સાહ (અલબત બે ચાર દિવસ પૂરતો) ઓસરી જતો. પ્રેમમાં પણ “કર્મ કર, ફળની ચિંતા ન કર” વાળો સિધ્ધાંત અમે ખૂબ આદરથી વાપરતાં.

મિત્રતામાં ખરેખર કાંઈક એવું સત્વ છે જે બે અલગ વાતાવરણમાં ઊછરેલા, અલગ આર્થિક સામાજીક અને ધાર્મિક પરિસ્થિતિઓમાંથી આવતા લોકોની વચ્ચે પણ સંબંધનો એક અતૂટ તાંતણો સાધી આપે છે. કોઈક એવું તત્વ અવશ્ય સર્જાતું હશે જે એમને અનેક તફાવતો, અનેક મતાંતરો છતાં એક બીજાનો સાથ ઝંખે છે. એક ભેદ ખૂબ સ્પષ્ટ છે, શાળા કે કોલેજની મૈત્રી જેવી કોઈ મિત્રતા એ પછીના જીવનમાં થવી અઘરી છે. નોકરીના, વેપાર ધંધાના કે સામાજીક સંબંધોમાં અમુક મતલબીપણું, થોડોક સ્વાર્થ્ દેખાઈ જાય છે અને એટલે શાળા કે કોલેજ જીવન પછીની મૈત્રી એટલી દીર્ઘાયુષી હોતી નથી, નિઃસ્વાર્થ હોતી નથી. મિત્રને ખોટું લગાડવાની છૂટ છે, નારાજ થવાની છૂટ છે, મારવાની પણ છૂટ છે, કારણકે એ બધુંય એ આપણા માટે કરે છે. એ સ્વાર્થી નથી.

એ સમયે ગવાતા ગીતો કેવા સદાબહાર લાગતાં! “પુરાની જીન્સ ઔર ગીટાર”…. કે “ડૂબા ડૂબા રહેતા હું આંખોં મેં તેરી”, “ઈશ્ક બિના ક્યા જીના યારો” હોય કે “જહાં ચાર યાર મિલ જાયે વહીં રાત હો ગુલઝાર”…. “યે જવાની હદ કર દે…” કે “જવાની સે અબ જંગ હોને લગી…”, એ “હટા સાવનકી ઘટા” હોય કે “પ્યાર હમેં કિસ મોડ પે લે આયા….” દરેકે દરેક ગીત દિલથી ગવાતું, અનુભવાતું અને તેના અર્થને નીચોવીને માણવામાં આવતું. મ્યુઝિકલ મોર્નિંગના નામે થતાં આયોજનોમાં ત્રણ ચાર કલાક મન મૂકીને અમે એવાં તો નાચતાં, ને તોય ન થાકતાં…… આજે દિવસના કામ પછી, કોઈ એવી મહાન શારિરીક મહેનત ન કર્યા પછી થાકી જઈએ છીએ.

આજે દસ વર્ષો પછી એ સમયના બધાંય મિત્રો વચ્ચે ભૌગોલિક અંતર અફાટ છે. લોકો એટલા દૂર દૂર છે કે તેમની વચ્ચેની જોડતી કડીઓ તૂટી જવી જોઈએ, પણ કાંઈક અમને બધાંયને હજુ બાંધી રાખે છે. આજે પણ કોઈક મને મારા અન્ય હજારો ઉપનામોથી બોલાવે તો મને અવશ્ય ગમે, (એટલે નહીં કે એ નામો ખૂબ સારા છે !) કારણકે એ વ્યવહારોમાં કોઈ ચોવટીયાવૃત્તિ નથી, સ્વાર્થ નથી. હોળી હોય કે ઉતરાયણ, હાઈવે ઉપર કિસ્મત ઢાબામાં જમવા જવા ત્રેવીસ કિલોમીટર ડ્રાઈવિંગ કરીને જવાની વાત હોય કે પેટ્રોલના પૈસા ભાગે પડતા આપવાની વાત, પરીક્ષા પહેલા સાળંગપુર પગે લાગવા જવાની વાત હોય કે જૂનીયર્સને અપાતી વેલકમ પાર્ટીમાં મારા ભેંસાસુર રાગે ગવાયેલા ગીતને સહન કરવાની વાત, કે પછી કોઈકને તેના પ્રેમને મેળવવામાં સાથ આપવાની જરૂરત…. મિત્રો તો આખરે મિત્રો જ છે, એ તમને અવશ્ય હેરાન કરવાના. અને હું હ્રદય પર હાથ મૂકીને કહી શકું છું કે જેણે આ બધુંય ઉજવ્યું નથી, માણ્યું નથી એણે ઘણુંય ગુમાવ્યું છે.

મિત્ર એ કોઈક એવી વિશિષ્ટ વ્યક્તિ છે જેને ફોન કરવા ઘડીયાળ જોવાની જરૂરત નથી. સારા સમયે કદાચ તમે તેમને યાદ ન કરો, ખરાબ સમયે અચૂક યાદ કરશો. અને તમારા સારા પ્રસંગમાં એ મિત્ર કદાચ ન આવે, ખરાબ સમયમાં અચૂક તમારી પડખે ઉભો રહેશે. માણસ સબંધોથી થાકી જાય ત્યારે મિત્રો યાદ આવે છે. એ તમારા પ્રેમને મેળવવામાં તમને મદદ કરે છે, એટલે એના સંબંધમાય સ્વાર્થીપણું નથી. સગા વહાલા કદાચ દુઃખમાં સાથ આપવા આવશે, મિત્રોનો સાથ તો સદાય હોય છે,  જે આપણાં માટે એના ઘરમાં ખોટુય બોલી શકે એ ભાવના અકળ છે, એ મિત્ર જ હોઈ શકે. આપણી ભાવનાઓ મિત્રોને છાતી ફાડીને બતાવવાની જરૂરત નથી. એને ખબર છે તમે ક્યારે ખોટું બોલો છો, સાચું બોલો છો, પ્રેમ કરો છો, હસો છો કે રડો છો…. અને એટલે જ કદાચ મિત્રતા એટલે સંબંધ વત્તા વિશ્વાસ. મિત્રતા એટલે સમજણનો સંબંધ, દોસ્તીના રંગે રંગાયેલો ઉત્સવ એટલે જીંદગી.


આપનો પ્રતિભાવ આપો....

11 thoughts on “દોસ્તીના રંગે રંગાયેલો ઉત્સવ એટલે જીંદગી – જીજ્ઞેશ અધ્યારૂ

  • nilam doshi

    સુન્દર લેખ..મિત્રો અને મિત્રતા તો જીવનની અણમોલ ભેટ છે.

    બીજું જીગ્નેશભાઇ..આપની સાઇટમાં ઉપર વંચાતી સુંડર પંક્તિઓ..ખાસ કરીને ધ્રુવ ભટ્ અને ભાણસાહેબની પંક્તિ ખૂબ સ્પ્રશી ગ ઇ..આમ પણ ધ્રુવ ભટ્ટ મારા પરિય કવિ છે.

    ગઇ કાલે મૃત્યુ પછીની ક્ષણ વિશે લખાયેલ પત્ર વાંચેલ… એ પણ મારો પ્રિય વિષય… એ વિષય પર મેં એક લઘુકથા ” અંતિમ ઇચ્છા ” લખેલ..જે ઉદ્દેશમાં છપાયેલ… કદાચ આપે વાંચી હશે.

    અસ્મિતાપર્વનું આમંત્રણ હમેશની માફક આવ્યું છે.. આવી શકાશે તો કદાચ આપને મળી શકાશે..
    આજે આ સાઇટના ઘણાં લેખો નિરાંતે વાંચ્યા…મજા આવી.
    અભિનન્દન.

  • Jigar Mehta

    Good One Adhyaru (An….I hope u understand what I mean(

    Again a good article from your side. It’s very true as Bhavesh said, after college is finish, funny life is finish. We have been to college life at Brisbane, Australia but it’s not like us. Here (Indian) students come to less study and more to earn and they choose to earn as they might have no choice. But when I see them, struggling, I realised how lucky we were. We could enjoy each and every moment.

    College days are always great and we had a great group. We had been to part of each and everyone’s life.

    Still we remember college bunks, movies at rajshree threatre, all picnics, and reading time.

    Write more and more and we can be recharged. No doubt sometime we feel like we want to cry because we want these days back and want to live that life again. But now it’s not possible.

  • AMI

    Hi dear

    really nice
    How can we forget our days and old friends
    We all in different direction but friends are forever
    Waiting for a day when we all be together at least one time

    Dont know
    Is it possible or not?

  • Heena Parekh

    ખૂબ જ સરસ લેખ. એક પુસ્તક ભેટમાં આપતી વખતે એક મિત્ર એ લખી આપેલું વાક્ય આવે છેઃ “મૈત્રી એટલે એવું મંદિર જેની ધજા પવન વગર પણ ફરફરતી રહે છે.”

  • Bhavesh Bhatt

    absoultely revitalizing…
    You brought me back to old days…who says human average life is 100 yrs. Its only upto 21… When you step out into professional life, you are no more alive. Its your body who is performing all life tasks, but you have left your soul way behind in your childhood and teenage.

    Give me some sunshine, give me some rain
    Give me another chance I want to grow up once again…