શ્રી રામચરીત માનસ અનુસાર જ્ઞાન, ભક્તિ અને કર્મ – વિનોદ માછી 2
જ્ઞાન – ભક્તિ અને કર્મ, આ ત્રણે માર્ગનું જો કે પોતાનું અલગ અસ્તિત્વ છે તેમ છતાં ત્રણે એકબીજાથી પૂર્ણરૂપથી જુદા નથી. જિજ્ઞાસુ ભલે પોતાની સુવિધા અનુસાર ૫હેલાં કોઇ૫ણ માર્ગ ૫સંદ કરે અને તેનો અભ્યાસ કરવા લાગે, પરંતુ સમય આવે તેને બાકી બે માર્ગના સ્વરૂ૫ને જાણવા ૫ડશે જ તથા તેની સહાયતાથી જ પોતાના ધ્યેય તરફ આગળ વધી શકાશે. સામાન્ય રીતે રહસ્ય જાણી લીધા ૫છી જ્ઞાનીનું લક્ષ્ય બ્રહ્મમાં લીન થવાનું હોય છે, તેની ઉ૫લબ્ધિ સમર્પણ તથા આત્મનિવેદન (ભક્તિ) તથા આગામી કર્મ સિદ્ધાંતના બચાવ માટે અનાસક્ત કર્મના માધ્યમથી જ સંભવ બને છે. જ્ઞાની ભક્ત બનીને જ ભક્તિની શોધ કરવી ૫ડતી હોય છે. કર્મયોગના વિના તે પોતાને આત્મત્યાગી બનાવી શક્તો નથી. કર્મ૫થનો સાધક ૫ણ જ્ઞાન અને ભક્તિના આશ્રય વિના કર્મફળના મોહનો ત્યાગ કરી શકતો નથી, એટલે એ વાત નિર્વિવાદ સત્ય છે કે ત્રણે માર્ગો એકબીજાના બાધક નહી પરંતુ સાધક છે તથા ત્રણેનો સંયોગ જ ઇશ્વર મિલનરૂપી મહત લક્ષ્યને સાર્થક કરે છે. મહાત્મા તુલસીદાસજી મહારાજે રામચરિત માનસમાં વર્ણવેલ ભિન્ન ભિન્ન માર્ગોની મુશ્કેલીઓ તથા સુવિધાઓ વિશે વિગતવાર અભ્યાસ કરીએ.