દિવસ દરમ્યાન સૂરજનો અસહ્ય તાપ અને તેમાં ધગધગતી સૂકી ધરા, છાંયડાનું નામોનિશાન નહીં. એકલદોકલ હાડપિંજર જેવું સૂકું ઝાડવું ક્યાંક જોવા મળે, અને રાત્રે પવનના સૂસવાટા. ક્યારેક એની સાથે મસ્તીમાં ઝૂમી ઉઠીને જોડાઈ જતી ધૂળની ડમરીઓ. ઠીઠુરતા અર્ધઢાંક્યા શરીર પર અથડાતા ફ્રિજમાંથી કાઢેલા ઠંડા બરફના ચોસલા જેવી પેલી ટાઢતો જાણે કોઈ વેરીએ પોતાની કમાનમાંથી છોડેલા તીક્ષ્ણ બાણોનો વરસાદ જ જોઈ લ્યો.
એ બધું ચોગરદમ અને વચ્ચે બેઠેલું એ દેવનું દીધેલું બાળક. બે દિવસનું ભૂખ્યું, તરસ્યું, માંના ઉઠવાની રાહ જોતું બેઠેલું, સ્તનપાનની પ્રતીક્ષામાં. હમણાં માં ઉઠશે. ‘માં … ઊઊઠ…’ કાલી કાલી ભાષામાં એને કહેવા પ્રયાસ કરે, પણ માં નિરૂત્તર. બાળક માંને જોયા કરે. જરીક એને ઢંઢોળે. પછી એના મુખ પાસે જઈને કહે ‘માં ..ઓ .. માં’. માંના મુખ પર હેત શોધવા મથે. અને પછી ‘એં.. એં.. એં.’ કરી એનું રડવાનું શરૂ કરે. રડાતું જ ન હતું ને એનાથી તો, ગાલે ચોંટેલા એ સૂક્કા આંસુ. એનો ‘એં એં એં’ નો હ્ર્દયદ્રાવક બેસૂરો સુર… એ પણ તરડાઇ ગયેલો, એ રુદનમાં ન તો એકાદું આંસુ કે ન કોઈ અવાજ.
‘પણ માં કેમ હજી ઉઠતી નથી? હદ થઇ ગઈ’ એને થાય. રડી રડીને થાકીને પછી એ બાળક આજુબાજુમાં પડેલી વસ્તુઓ ઉપર નજર કરે. પડેલા પથરા અને કાંકરા સાથે રમત કરી સમય વિતાવવાનો પ્રયાસ કરે. સમયની ટક ટક ચાલુ.
ઉપર ચકરાવા લેતું પેલું વનવાગળા જેવું કાગડાઓનું ટોળું અને તેમનો ‘કા કા’ નો કૃશ અવાજ, નીચે બાળક એકલું. માનવ સમૂહથી, એના પોતાના ટોળામાંથી છૂટું પડેલું, અટવાયેલું, એની રીતે ટકી જવા મથતું … આ અસહ્ય ગરમી, દઝાડતો તડકો, ઊની ઊની લૂ, એ બાળકની કુમળી ચામડીને દઝાડતી, રીતસર બાળતી જાણે. પડી ગયેલી એકાદ દીવાલની ઓથે જઈ એ કોકડું વળી જરીક બેસે, છાંયડો શોધતું.
અહીં તહીં રખડતું એકાદ કૂતરું પણ પેલા બાળકની જેમ જ ભૂખ્યું, તરસ્યું; વાસી, ગંધાતો, ફેકાયેલો ખોરાક ફંફોસતું …
બાળક અને રમતનો તો જૂનો નાતો. પોતાની આજુબાજુમાં પડેલા કાંકરા ઉપાડીને દૂર ફેકવાની પેલી રમત ચાલુ થાય. ફેકાયેલા કાંકરાથી પેલા કાગડાઓ ડરીને ઊડી જાય એ જોઇને બાળક હરખી ઊઠે. ‘એ.. એ.. એ.. કાગડા ઉડી ગયા.’ તાળી પાડે, ગમ્મત રે ભાઈ ગમ્મત. કાંકરા ફેકવાની સાથે કાગડાઓનો ઉડવાનો સંબંધ સમજાય. બીજો કાંકરો ફેકાય, કાગડાઓ ઉડી જાય, ફરી આવે, ફરી કાંકરો ઉચકાય, ફેકાય, ફરી કાગડાઓ ઉડી જાય… સમય વીતે.
એને ફરી પેલી ભૂખ તરસ યાદ આવી જાય. કાંકરા ફેકાતા બંધ થાય. રમત અટકે એટલે કાગડાઓને વધુ છૂટછાટ મળે. કા.. કા.. કા.. નો કંકાસ વધે. ઉડાઉડ કરતા એ કાગડાઓ પણ ભૂખ્યા જ હતા ને ?
બાળકના સૂક્કા હોઠ અને ખાલી પેટ. પછી તે પા પા પગલી ભરીને આજુબાજુની જગ્યા તપાસે. એના પગની અડફટે આવતા વાસણો, ઘરવખરીઓ, પરચૂરણ સામાન અને આ શું..? બિસ્કીટ જેવું કશુંક… અને એક ચમકારો. ક્યાં પેલી બેસ્વાદી ધૂળ અને ક્યાં આ બિસ્કીટની મજજા !!! સૂકા હોઠ પર ફરતી સૂકી જીભ. જોર એકઠું કરી દબાયેલ ટુકડો ખેંચે. જરીક હાથમાં આવે અને… જેવો એ ટુકડો મોમાં મુકવા જાય ત્યાં જ પેલું દુશ્મન ખાઉધરું કુતરું હાથમાંથી એ ટુકડો પણ ઝૂંટવી જાય. ઘડી પહેલાની જ પ્રસન્નતા ‘એં.. એં..’ ના રૂદનમાં વિલાપે. બાળક રડે, ભૂખ, તરસ અને દુઃખની પરાકાષ્ઠા. પછી પેલો મણમણનો દુઃખનો ભાર સૂકાયેલા આંસુમાં લઈને સૂતેલી માં પાસે એ ફરીયાદ કરવા જાય. પાલવ પકડી કહે, ‘પેલું કુત્તું માલી બીક્કિત લઇ ગયું.’ એની કાલી કાલી ભાષા. ‘મને લઇ આલ’ કહેતા ડૂમો જ ભરાય. પણ એની અસર એની માંને કંઈ જ નહિ. થાકી હારીને એ પછી માનું વક્ષ:સ્થળ શોધે. વાંકું વળે, પાલવ આમતેમ કરીને જુએ, ન મળે, નિરાશ થાય. ‘ખરી છે એ પણ ….’ ભોંય સરસું વક્ષ:સ્થળ કરીને સૂતેલી માને પોતાનું પેટ બતાવીને એ કહે, ‘મને ભૂખ લાગી છે…’
‘એટલું બધું કેમ માં ઉંઘતી હશે? ઉઠતી જ નથી.’ બાળમાનસ વિચારે. એને જવાબ ન મળે. માંને ઢંઢોળવાનો બાળક ફરી વ્યર્થ પ્રયાસ કરે. એટલામાં બિસ્કીટ આરોગીને કાટમાળ તળેથી બીજા બિસ્કીટના ટુકડા કાઢવા આકાશપાતાળ એક કરતા પેલા લુચ્ચા ભૂખ્યા કૂતરા ઉપર એની નજર જાય. તેવામાં જ કાગડાઓનું પેલું ઝુંડ કા.. કા… કરતું પેલા કૂતરા ઉપર હુમલો કરે.. અને કૂતરું તેમને ઉડાડી મૂકે.. શક્તિશાળી કૂતરાનો અશક્ત કાગડાઓ પર આ બીજો વિજય. આ દૃશ્ય જોવામાં થોડીવાર તો ભૂખનું દુઃખ એ બાળક ભૂલી જાય. ‘માં ઉઠતી નથી..’ નું દુઃખ પણ થોડીવાર માટે ભૂલાય.
પણ… ‘ઉઠશે’ ની આશા હજી છે. ઉઠવા સિવાય બીજો કોઈ પર્યાય એને મન છે જ નહી. એની બૌદ્ધિક સીમા અહીં સુધી જ વિસ્તરેલ છે. મૃત્યુ શબ્દથી જ એ અજાણ છે. ચેતન અને અચેતનનો તફાવત એને ક્યાં ખબર છે? આ બધી મુશ્કેલ વાતોથી અજાણ એવું એ બાળક માંના પાલવથી જ પોતાના હાથ પર ચોંટેલી ધૂળ સાફ કરે છે, ચહેરા પરનો પરસેવો સાફ કરે છે. નાનકડી બુદ્ધિ, નાનકડા હાથ, ધૂળ કે પરસેવો એટલે શું? એ પણ કદાચ એ સમજતું નથી. મનુષ્ય છે, સ્વાભાવિક હશે એટલે કૈંક એવી ચેષ્ટ। અનાયાસે જ થઇ જાય છે. પછી એ નજર કરે છે માંના અર્ધ ઢંકાયેલા ચહેરા ઉપર. નિરાંતે સૂતેલી માંના વાળમાં હાથ ફેરવતા એ વિચારે છે, ‘કેવી નિરાંતે માં સૂતી છે? એને ભૂખ નહીં લાગી હોય? તરસ નહીં લાગી હોય?’ માંની ભૂખનું માપ કાઢવા એ પ્રયાસ કરે છે. પોતાના પેટ તરફ હાથ લઇ જાય છે… જુએ છે. કશું સમજાતું નથી. તેવામાં એની નજર માંના ગાલ ઉપર પડે છે. વાળની થોડી લટ હવામાં ઊડી રહી છે. બાળક હળવેકથી એ લટો સરખી કરે છે તેમ કરતાં એને પોતાની હથેળીમાં કૈક ભીનાશ જેવું લાગે છે.
‘અરે, આ લાલ લાલ રંગ અહીં ક્યાંથી આવ્યો?’ એ વિચારવા મથે પણ એને કશું સમજાતું નથી. એ પોતાના જ પહેરણ ઉપર લાલ થયેલી હથેળી સાફ કરે છે. પછી માંનો ઉડતો પાલવ પકડી માંના જ માથા પરની પેલી લાલ ભીનાશ સાફ કરે છે. ‘ગંદુ ગંદુ’ એ બબડે છે. એને મન આ એક કામ છે, એથી વિશેષ કશું જ નહીં. એને ક્યાં ખબર છે કે વિધાતાએ કરેલી ક્રૂરતાના પરિણામસ્વરૂપ અચેતન માંના માથા પરની લોહીની ભીનાશ એ કાઢવા મથી રહ્યો છે! વિધાતાની સામે એકલો ઝઝૂમી રહ્યો છે. પછી…
એની નજર પડે છે માંના હાથ પરની રંગબેરંગી બંગડીઓ ઉપર. ખણ… ખણ… ખણ… બાળક રમત શરૂ કરે છે, ‘કેવો સરસ અવાજ છે.’ એને થાય છે. પેલા કર્કશ કાગડાઓના કા… ક।… ક।…. કરતા કેટલો બધો સારો. બંગડીનો રણકાર થોડો સમય વિતાવે છે.
પવનના સૂસવાટા, ધૂળની ડમરી, કાગડાઓના કા.. કા.. કા.. ની વચ્ચે કોઈકવાર બંગડીઓના ખણખણખણનું કુદરતી સંગીત અનુભવતા ભૂખ્યા કાગડાઓ, ભૂખ્યું કુતરું, ભૂખ્યું બાળક અને પેલી નિરાંતે સૂતેલી માં..
ધસમસતું બણબણતું માખીઓનું ઝુંડ માંની આસપાસ છે. બાળક એને ઉડાડે છે. પછી ઠોકર વાગતા ભમ્મ થઇ જાય છે અને પગેથી લોહી નીકળે છે. ધૂળીયા હાથે જ પછી બાળક ઘા પર ફૂંક મારે છે, ‘હાય …’ કહેતા દર્દ થાય છે, મોં કરમાય છે. ધૂળે પણ જાણે એના ઘાને ઘૂંઘટે લીધો છે. ધરાનો રુધિર રોકવાનો જાણે નિજી પ્રયાસ… કે પછી પેલા નિષ્ઠુર વિધાતાનું પશ્ચાતાપરૂપી એ એક આંસુ હતું?
‘પણ આ..વડી મોટી દીવાલ કેડે લઈને માં સૂતી છે તે એને એનો ભાર નહીં લાગતો હોય ..?’ એવું કૈક બાળમાનસ વિચારે. ‘એના પગ ક્યાં …?’ દીવાલ તળે દબાયેલા માંના પગ એ ખોળે…
પેલી માખીઓનો બણબણાટ પણ માખીઓ જોડે જ ઉડી જાય છે થોડી વાર માટે. એ પણ કદાચ ભૂખી જ હશે કે શું ? બાળક વિચારે, ‘અહી જે બધા ઘર હતાં તે બધા જ આજે કેમ ભમ્મ થયા છે? બધા ક્યાં ચાલી ગયા? એકદમ શાંતિ કેમ છે? … અને મારો પેલો ઢીંગલો ક્યાં ગયો …?’ ત્યાં તો બાળમાનસની વિચાર ગતિને બ્રેક જ લાગે છે, મર્યાદા છે ને ?
બપોરનો ધોમધખતો તાપ, પાણી વિના કંઠ રુધાય, પોક્કળ પેટ, પાંસળીઓ ય દેખાય, .અને પછી તો…..માં ને ઉઠાડી ઉઠાડીને, કાગડા અને માખીઓને ઉડાડી ઉડાડીને થાકેલું, પેલા કુતરાને ભગાડી ભગાડીને થાકેલું ભૂખ્યું, તરસ્યું, અશક્ત એવું એ બાળશરીર ધગધગતા તાવની લપેટમાં આવી જઈને માં પર જ ઢળી પડે છે, બેહોશીમાં.
* *
‘ધરતીકંપના ત્રણ દિવસ બાદ પોતાની જનેતાના શબ પરથી મળી આવેલ બેભાન બાળક તે જ આ મુન્નો.’ હું મુન્નાની ઓળખાણ કરાવું છું. ‘એની સુશ્રુષામાં હું હતી. ભાનમાં આવતા જ એણે મારી પાસે બીસ્કીટ માગી હતી.’ રીપોર્ટરોના કાફલાને મારા ઈન્ટરવ્યુના સમાપનમાં હું કહું છું.
પછી એ કાફલો પેલા બાળક તરફ વળે, કેમેરાની ચાંપ ચપોચપ દબાય છે, ક્લીક… ક્લીક… ક્લીક.
‘તારું નામ શું બેટા?’
‘મુન્નો’
‘….. અને આ કોણ છે?’
‘બિસ્કીટવાળી મમ્મી.’
પ્રશ્નો અટકે છે. સવાલો જ ખૂટે છે. બધાની આંખો ભીની થયેલ છે.
‘મુન્નાની માં બની છું. મુન્નો અનાથ નથી. મારા જીવનનું સર્જન જ કદાચ પ્રભુએ મુન્નાની માં બનવા કર્યું છે,’ રિપોર્ટરને કહેતા મારી આંખમાંથી રેલા ગાલ પર ઉતરે છે .
પછી હું મુન્નાને કેડે તેડી અંદર જાઉં છું.
એકાદ સંવાદદાતા કહેતો સંભળાય છે, ‘વાહ વાહ રે વિધાતા, કરામત ખૂબ કરી તેં.’
બહાર તાળીઓનો ગડગડાટ સંભળાય છે.
અંદર મુન્નો મારી બચીઓમાં ન્હાય છે, બિસ્કીટ ખાતો ખાતો.
પછી મારા કરેલા ગલગલીયાથી એ ખડખડાટ હસી પડે છે, અને …
હું પણ…
– ગુણવંત વૈદ્ય
તાજેતરમાં ઉતરાખંડમાં થયેલા વિનાશની તસવીરો, વર્ણનો અને પ્રકોપ જોઈને હૈયું રડી ઉઠે એ સ્વભાવિક છે, હજારો લોકો જેમાં મૃત્યુનો ભોગ બન્યા છે અને કેટલાય કુટુંબો જે હોનારતમાં વિચ્છેદ પામ્યા છે એવા કુટુંબોના, મૃત્યુ પામેલા એ શ્રદ્ધાળુ યાત્રીઓના અને તેમના કુટુંબીજનોના દુઃખને અને તેમની વ્યથાને, જે ભોગ બન્યા છે એ સિવાય કોઈ ભાગ્યે જ સમજી શકે. લગભગ દરેક હતભાગી કુટુંબ એ જ પ્રશ્ન પૂછી રહ્યું છે, ‘આવું અમારી સાથે જ શા માટે? અમારો શો વાંક?’ કુદરતની સામે લાચાર વામણા માણસની આ આંતરીક ખોજ છે, જે સતત ચાલતી આવી છે અને કદાચ હજુ પણ ચાલુ જ રહેશે… આવા જ સૂરની – એક અનોખી વ્યથાની કૃતિ આજે પ્રસ્તુત કરી છે. ગુજરાતના મહાવિનાશક ધરતીકંપ બાદ લખાયેલી શ્રી ગુણવંતભાઈ વૈદ્યની પ્રસ્તુત વાર્તાને ‘ઓપિનિયન’ સમાચારપત્ર, લંડન દ્વારા યોજાતી વ।ર્તાસ્પર્ધામાં વિજેતા ઘોષિત કરવામાં આવી હતી અને પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયું હતું. અક્ષરનાદના વાચકો માટે ગુણવંતભાઈએ પાઠવેલી આ વાર્તા આજે આપ સૌ માટે અત્રે પ્રસ્તુત છે. ઈશ્વર સૌ મૃતકોના આત્માને શાંતિ આપે એ જ પ્રાર્થના.
very touching…
એક બહુ હૃદયસ્પર્શી કરૂણ અને માનવતાના પુર વહાવતી વાર્તા……
બહુજ સરસ વર્તા.તમે પ્રસ્તુત કરેલુ દ્ર્શ્ય નજર સામે આવિ ગયુ . વાર્તા નો ફ્લો બહુજ ઉત્તમ છે .
સહુ મિત્રોનો ખૂબ આભાર્ …….
ગુણવંત સર આપની વાર્તા વાંચી દિલના તાર, તાર તાર થઇ ગયા ,મુન્નો આંખ આગળ તારી આવે છે.
બાળકનુ મર્યાદિત વિચાર્ જગત અને વિધિની વક્રતાનો કરુણ સમ્વાદ્
Khub abhar Rajeshbhai and Harshadbhai …
Gunvant Vaidya
ખૂબ હદ્યય દાવક રડતા ન આવડૅ તો પણ રડી પડાય તેવી
ભુકંપની વસમી યાદ તાજી થઈ ગઈ પણ એક ગુજરાતી હોવાનો ગર્વ પણ થયો જ્યારે વાંચ્યું કે ઊત્તરાખંડ માં એક ગ્લાસ પાણીના રૂ. ૧૦૦ લેવામા આવેછે. ભુકંપ સમયે એક પણ બિન સરકારી ગુજરાતીએ વિકટ પરિસ્થિતિનો ગેરલાભ નો’તો ઊઠાવ્યો અને ખભ્ભે ખભ્ભા મિલાવી એક-મેકની મદદ કરી હતી.(અપવાદ હોઈ શકે પણ ગુજરાત નહીં)
દોસ્તો, આપ સહુના ઉત્સાહવર્ધક શબ્દો માટે દિલી આભાર. આપ સહુની જેમ હું પણ ‘મુન્ના’ને ખુબ જ વ્હાલ કરું છું, મારા પ્રત્યેક સાહિત્યિક સંતાનની જેમ જ …. જય ગુજરાત જય ગુજરાતી .
—-ગુણવંત વૈદ્ય
ટચિંગ અને મુવિંગ વાત…મન પર છાપ છોડી જાય તેવું “કંઈક” તત્વ …
સાંપ્રત ઘટનાઓ સાથે જોડાઈ જવું…એ સંવેદનશીલ માનસવાળા માણસનો આગવો ગુણ હોતો હોય છે…જ્યારે આવી ઘટના-પ્રસંગો,બનાવો બને છે તે શું દર્શાવે છે? પ્રશ્નો પણ સહજ થાય…ખૂલ્લા મનવાળા કરુણામય વ્યક્તિને …
ગુન્વન્તભાઈને આભારસહ અભિનંદન …ધન્યવાદ પણ…પ્રસ્તુતકર્તાને..
-લા’કાન્ત ૨૮-૬-૧૩
ગુણવન્તભાઇ, અભિનન્દન સાહેબ્,
ખુબ હર્દયદ્રાવક ક્રુતિ વાંચી મન ભરાઇ આવ્યું, આ વાર્તા શ્રેષ્ઠ પુરવાર ન થાય તો ચોક્કસ શંકા જાગે. અમને આપના તરફ્થી સદાય આવી સુંદર વાર્તા માણવા મળે એવી દિલી ઈચ્છા.
આભાર.
ગુનવન્તભાઈનિ આ વાર્તા તિવ્રતમ સમ્વેદનાઓથિ ઝબોલાયેલિ અસરકારક ક્રુતિ ચ્હે .
વાન્ચન દરમિયાન ભાવક સમગ્ર પને એમા તરબોલ થઈ જાય ચ્હે , અને પચ્હિ વાર્તાના અન્તે એમાથિ પાચ્હા બહાર આવવાનુ મુશ્કેલ થૈ જાય ચ્હે , એ જ એક આદર્શ વાર્તાનુ ઉતામોત્તમ દ્રશ્તાન્ત ચ્હે . સમયોચિત રજુઆત – ધન્યવાદ
-અશ્વિન દેસાઈ , ઓસ્ત્રેલિયા
શ્રી ગુણવંત જી , ધરતીકંપ ની વિનાસકતા આંખો સામે થી પસાર થવા માંડી…. તમારા લેખો એક થી વધારે વાર વાંચવા મજબુર થઇ જઈએ છીએ….
ભગવાન શ્રી કેદાર્નાથે ત્રીજું નેત્ર ખોલી ને લોકો ને ઘર અને પરિવાર વિના કર્યા એ જ કેદારનાથ સહુ નું ભલું કરો …….