સાહિત્યપ્રકાર મુજબ સંગ્રહ... : સ્તંભ


એક પત્ર સારંગપુરના ઘરને.. – નેહા રાવલ 13

તને આ પત્ર લખું છું એ દરેક ક્ષણે હું ફરીફરીને એ સમય જ તો જીવી રહી છું, લખવું તો બસ એક બહાનું છે!તું માત્ર કોઈ મકાન કે જગ્યા નથી, મારા બાળપણનો એક ટુકડો છે. જે નાનીનાની યાદોથી સિવાઈ સિવાઈને મારી ગોદડી બની ગયું છે. હું જયારે પણ એને ઓઢી લઉં… એ સમયની હુંફ મને ઘેરી વળે છે!


આઝાદીની પૂર્વસંધ્યાએ.. : અર્ધી રાત્રે આઝાદી – ધર્મેન્દ્ર કનાલા 14

આઝાદીને ભારતીયો જે માત્ર મર્યાદિત દ્રષ્ટિકોણથી જુએ છે એને આ પુસ્તક બહુવિધ આયામો પૂરાં પાડવાનું બૌદ્ધિક કાર્ય કરે છે. આ પુસ્તકના પાત્રો તો માભોમના સપૂતો જ છે એટલે એમની સાથે આપણને સૌને તાદાત્મ્ય થાય જ એ સ્વાભાવિક જ છે. આમાં બનતી બધી જ ઘટનાઓ આપણા સમગ્ર અસ્તિત્વને એક વર્તુળમાં ઘેરી લે છે અને એટલે જ પુસ્તકો ટાઈમ ટ્રાવેલ કરાવી શકવાની તાકાત ધરાવતા હોવાનો પ્રત્યક્ષ પરચો મળે.


શ્રદ્ધા મતલબ.. – શ્રદ્ધા ભટ્ટ 19

શ્રદ્ધા એટલે અંતરાત્મામાં રહેલું સહજ જ્ઞાન. કોઈ તથ્યને સાબિત કરવા માટે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ ન મળે છતાં આંતરિક રીતે એમ અનુભવાય કે આ જ સાચું છે. આ અનુભવ એટલે શ્રદ્ધા. ઋગ્વેદમાં આ જ શ્રદ્ધાને દેવી તરીકે સ્થાપિત કરીને એની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે. શા માટે? શ્રદ્ધા દેવી કઈ રીતે અને એનો આવો અને આટલો મહિમા કેમ?


લદ્દાખ (સફરનામું) ભાગ ૨ – સ્વાતિ મુકેશ શાહ 9

પૂનમનો ચાંદ હતો તેથી ચોમેર ચાંદની પથરાઈ ગઈ. બધું ચમકતું લાગતું. આકાશમાં વાદળ ઓછા હતાં એટલે નભોદર્શનની ખૂબ મજા માણી ઠંડી વધતાં રુમમાં ભરાઈ ગયાં. એવું જાણવા મળ્યું હતું કે પેન્ગોંગ લેકની ઉપર આકાશમાં આખી આકાશગંગા સુંદર દેખાય છે. તેનામાટે પરદેશથી અને આપણા દેશના ખગોળશાસ્ત્રી અમાસની રાતે ખાસ અભ્યાસ કરવા આવે છે,


મોહી પડવાની પળ – રાજુલ ભાનુશાલી 32

ઘણીવાર વાર્તાના પાત્રો મારી રજા લીધા વિના ફરવા નીકળી પડે કે કવિતાનો લય ક્યાંક આડા હાથે મૂકાઈ જાય ને અંજુરીમાં માત્ર થોડાક રડ્યાંખડ્યાં શબ્દો બચ્યાં હોય ત્યારે એ શબ્દો પાસેથી હું મનફાવે એવું કામ લેતી હોઉં છું.


ન્યુઝ સ્ટોરી – મનહર ઓઝા; વાર્તા વિવેચન – એકતા નીરવ દોશી 12

મારી દ્રષ્ટિએ આ વાર્તા સંપૂર્ણપણે અભિધામાં લખાયેલી કટાક્ષિકા છે. જેમાં એક ફિલ્મની ગતિએ દ્રશ્યો બદલાય છે. આ વાર્તા હજુ ધીમી અને લાંબી થઈ શકવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. જેમાં દરેક પાત્રના મનોમંથનનો અવકાશ હતો. જેને કારણે પાત્રના ઘડતરને પણ મજબૂતી મળી શકત. હજુ વધારે ઘૂંટી શકાય તેવી વાર્તા ચોક્કસપણે સામાજિક નિસબત ધરાવે છે.


બાળકોની ધમાચકડી એટલે તાન, જુસ્સો અને થનગનાટ! – ભારતીબેન ગોહિલ 16

આપણે આપણાં બાળકોને શિસ્તમાં રાખી ડાહ્યાં ડમરાં બેસાડી દેવાને બદલે તેને ધમાચકડી કરતાં, નવું શીખતાં, જુસ્સો વ્યક્ત કરતાં ને થનગનાટ કરતાં કરી દઈએ. તેનું અમૂલ્ય બાળપણ સૌ સાથે મળીને ઉજવીએ!

boy in gray hoodie doing with tongue out

silhouette photography of man and woman

મોહબ્બત હૈ યે, જી હઝૂરી નહીં! – આરઝૂ ભૂરાણી 6

એક વખત એક પતિપત્ની વચ્ચે કોઈ નાની વાતમાં બોલાચાલી થઈ ગઈ. થોડી વાર સુધી દલીલો કર્યાં પછી પતિએ સોરી કહ્યું અને પત્નીને ભેટી પડ્યો. પેલી બિલકુલ સ્તબ્ધ! આવું સળંગ બે ત્રણ વાર થયુ. પત્નીએ એક દિવસ તેને પાસે બેસાડીને પૂછ્યું, “તું કેમ દર વખતે આવું કરે છે? મારે તને કાંઈક કહેવું હોય, ઝઘડવું હોય…


લાગણીના વિસામે (તારાથી આ કાગળ સુધી..) – મીરા જોશી 4

કાલે જયારે હું મારા ઘરની અગાસી પર હતી, અને નીચે તું ઉભો હતો, કાળા જેકેટ અને કાનપટ્ટીમાં સજ્જ. ઠંડીનો પ્રકોપ ચારેબાજુથી આપણને વીંટળાયેલો હતો.


મને આકાશ કેમ બોલાવે છે? (યે શામ મસ્તાની) – હર્ષદ દવે 4

ભાષાની કમાલ જુઓ! હિન્દી ભાષામાં સ્વરબદ્ધ થયેલું આ ગીત બંગાળી ભાષામાં, અલગ શબ્દોમાં, છતાં એ જ સૂરમાં સ્વરબદ્ધ થયેલું છે. સૂર અને સ્વરનો કેવો અદભુત સમન્વય! આવા ગીતોને બંગાળીમાં ‘આધુનિક ગાન’ કહે છે!


The trial of the Chicago 7: સામા પ્રવાહના તરવૈયાઓની કથા – નરેન્દ્રસિંહ રાણા 5

જો તમને અન્યાય અને સામાજિક અસમાનતા ખટકતા હોય કે ક્યારેય તમારો માંહ્યલો અન્યાય સામે લડી લેવા કહેતો હોય તો આ ફિલ્મ તમને ચોક્ક્સ ગમશે.


જીવનનો વલવલાટ : ભુપેન્દ્ર શેઠ ‘નીલમ’ની ગઝલનો જિતેન્દ્ર પ્રજાપતિ દ્વારા આસ્વાદ 1

હાથ ફેલાવી જુઓ મન થાય તો-
ભેટવાની ઝંખના શું થાય છે?

જીવનનો વલવલાટ : ભુપેન્દ્ર શેઠ ‘નીલમ’ની ગઝલનો જિતેન્દ્ર પ્રજાપતિ દ્વારા આસ્વાદ


નીતિશતકના મૂલ્યો (૨) – ડૉ. રંજન જોશી

નીતિશતક ભર્તુહરીના ત્રણ પ્રસિદ્ધ શતકમાંથી એક છે જેમાં નીતિ સંબંધી સો શ્લોક છે, બીજા બે શતક છે શૃંગારશતક અને વૈરાગ્યશતક. સંસ્કૃતના અભ્યાસુ અને વિદ્વાન ડૉ. રંજન જોશી નીતિ શતકના શ્લોકોને તેના અર્થ અને વિસ્તાર સહ આ સ્તંભ અંતર્ગત સમજાવે છે.


ધ રામબાઈ : જીતેશ દોંગા – હીરલ વ્યાસ 10

અક્ષરનાદના માધ્યમથી હું પુસ્તકોના દરિયામાં ડૂબકી લગાવું છું અને નવાં નવાં મોતી તમારા સૌ સાથે વહેંચી રહી છું એ અંતર્ગત આજે જે પુસ્તકની વાત કરું છું એ છે શ્રી જીતેશ દોંગાનું ‘ધ રામબાઈ’


એ ય… સાંભળને, તને કહેવું છે કે… – નેહા રાવલ 10

એ ય… સાંભળને,

તને કશુંક કહેવું છે.

તને ઘણુંબધું કહેવું છે.

તને કહેવું છે કે જયારે પણ તને કશુંક કહેવા જાઉં ત્યારે તારો ચહેરો મારી આંખો સામે આવે અને મારે જે કહેવું હોય એ જ વાત એ પૂછે!

woman reading book

સૂર્ય પ્રત્યેની આધ્યાત્મિકતા – શ્રદ્ધા ભટ્ટ 17

બુદ્ધિની તેજસ્વિતા એ દરેક મનુષ્યની આંતરિક બાબત છે. પ્રકાશથી ઝળહળ થતો પૂંજ બાહ્ય અંધકારને દૂર કરી શકે પણ માનવના અંતરમનમાં વ્યાપેલો અંધકાર તો એણે જાતે જ દૂર કરવો રહ્યો! સૂર્યનું સવિતૃ રૂપ આ આંતરિક અંધારાને દૂર કરી ભીતર પ્રકાશ પાથરવા નિમિત્ત બને છે! પોતાના પૂર્ણ તેજમાં પ્રકાશતો સૂર્ય એટલે જ સવિતૃ!
देवो दानाद्, ध्योतनाद् दीपनाद् वा |


લદ્દાખ (સફરનામું) ભાગ ૧ – સ્વાતિ મુકેશ શાહ 14

આજે સૌ મિત્રોને આપણાં શીર્ષ જમ્મુ કાશ્મીરના લદ્દાખની મુલાકાતે લઈ જઉં. ભગવાને લદ્દાખમાં ભરપૂર કુદરતી સૌન્દર્ય ઠાલવ્યું છે. સામાન્ય રીતે બધાં લેહ લદ્દાખ બોલતાં હોય છે પરંતુ લેહ એ લદ્દાખની રાજધાની છે. બાકી અહીં લદ્દાખ આખામાં જોવાલાયક ઘણું બધું છે. ચાલો મારી સાથે તમે પણ સફર કરી લો આ અદ્રુત પ્રદેશની.


ઉંબરો – નરેન્દ્રસિંહ રાણા; વાર્તા વિવેચન – એકતા નીરવ દોશી 14

આખી વાર્તામાં એક અબુધ કિશોરીનું મનોમંથન સરસ રીતે નીપજ્યું છે. વરસાદ આવ્યો એમાં મારો શું વાંક? કાલ સુધી મન ભરી પલળતી છોકરીને આજે બીજાની નજરોને કારણે અનાવૃત કેમ અનુભવવું પડે?


શું કહ્યું? બાળપણ અને આધ્યાત્મિકતા? – ભારતીબેન ગોહિલ 11

બાળકોને બહાર ખૂબ ઘુમાવ્યાં. ભીતરનો પ્રવાસ કરાવ્યો કદી? પ્રયોગ કરવા જેવો.. મનની આંખે ને કલ્પનાની પાંખે! શરૂઆતમાં આંગળી પકડી તેને દોરજો. પછી ધીમે ધીમે મુક્ત રીતે વિહરવા ને નિજાનંદ માણવા દેજો. જોજો. સમગ્ર બ્રહ્માંડ આ નાનકડા પ્રવાસીઓને આવકારવા કેવું તત્પર હશે!


૨૦૨૧ : જાને ક્યા હોગા આગે? – આરઝૂ ભૂરાણી 10

જિંદગીને આપણી પરીક્ષા લેવામાં, આપણને, આપણી શક્તિઓને, પરિસ્થિતિ સામે ઝઝૂમવાની આપણી તાકાતને ચકાસવામાં કંઈક અનેરો આનંદ આવતો હશે. ૨૦૨૦ આપણાં સૌ માટે એવું વર્ષ રહ્યું છે કે જેમાં દરેક વ્યક્તિ માટે બહુ બધું અણધાર્યું ને અણગમતું બન્યું છે.

boy carrying a child

આલિંગન (તારાથી આ કાગળ સુધી..) – મીરા જોશી 6

તારા આલિંગનની આઘોશમાં દૂર સુધી ફેલાયેલી આ નદીને નિહાળતાં માત્ર એટલી જ ઈચ્છા થાય છે.. ક્યાંક દૂર જવું છે, ખુબ દૂર… આ ઘોંઘાટ, આ સ્થળ, આ શણગાર, અને આ સમયની પણ પેલે પાર…


જૉજો રેબિટ : લાગણીઓનું મેઘધનુષ – નરેન્દ્રસિંહ રાણા 6

ફિલ્મ આમ તો કોમેડી છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધની કથા લઈને આવેલી આ ફિલ્મમાં કટાક્ષ બહુ સરસ રીતે વણાયેલો છે. હાસ્ય અને રૂદન જેવા બે અંતિમો સુધી પ્રેક્ષકોને લઈ જવાની ક્ષમતા આ ફિલ્મમાં છે.


નીતિશતકના મૂલ્યો (૧) – ડૉ. રંજન જોશી 13

दिक्कालाद्यनवच्छिन्नानन्तचिन्मात्रमूर्तये।
स्वानुभूत्यैकनामाय नमः शान्ताय तेजसे।।१।।
અર્થ : જે દિશા અને કાળમાં સીમિત ન થનાર, અનન્ત ચિન્માત્ર મૂર્તિરૂપ, માત્ર સ્વાનુભવથી જ્ઞાન થઈ શકે તેવા, શાંત અને તેજસ્વી છે, એવા પરમેશ્વરને હું નમસ્કાર કરું છું.


ખરી પડે છે પીંછું : રીના મહેતા – હીરલ વ્યાસ 18

જેમ દરેક માણસને અલગ ચહેરો, અલગ ગંધ, અલગ સ્પર્શ હોય એમ દરેક પુસ્તકનું પણ હોય. પાઠ્યપુસ્તક વાંચતાં-વાંચતાં લાગે કે આ બે પૂઠાંની બહાર પણ દુનિયા છે. જ્યારે ગમતું પુસ્તક વાંચીએ ત્યારે લાગે કે આ બે પૂઠાંની વચ્ચે એક આખું નવું વિશ્વ ઊઘડે છે.


અઢી અક્ષર વિશે વધુ તો શું લખાય? – નેહા રાવલ 11

ના,આ શબ્દથી સામાન્ય રીતે પ્રેમપત્રો શરુ નથી થતા. તમે જેવો વિચાર્યો હતો એવો આ પત્ર પણ નથી. પણ આજે હું તમને સહુને લખી રહી છું. આ પ્રેમ પત્ર જ છે, પણ મારા પ્રેમ વિશે છે, પ્રેમીને સંબોધીને નહિ! પછી તમે નક્કી કરજો, એ પ્રેમપત્ર છે કે નહિ?


સંસારનો આદિસ્વર : નાદબ્રહ્મ – શ્રદ્ધા ભટ્ટ 23

સ્થૂળ અક્ષરનો નાદ જયારે પોતાનું અસ્તિત્વ ત્યાગીને શૂન્યને આત્મસાત કરી લે ત્યારે એ અનાહત નાદની કક્ષાએ પહોંચે! જેનો ક્ષર શક્ય નથી એ એટલે અક્ષર. જે અખંડ છે એણે પણ આત્મા સુધી પહોંચવા પોતાપણું છોડવું પડે છે!


હમ્પી (સફરનામું) – સ્વાતિ મુકેશ શાહ 17

મુખ્ય મંડપમાં છપ્પન સ્તંભ એવાં છે કે જેને થપથાપવતા તેમાંથી જુદાજુદા વાજિંત્રોના અવાજ ખૂબ સરસ નીકળી અને સંગીતની કર્ણપ્રિય લહેરો ઉત્પન્ન થાય છે. ખંડના પૂર્વ ભાગમાં સુપ્રસિધ્ધ શિલા-રથ છે.


ઓંખણ પોંખણ – રાજુલ ભાનુશાલી 20

હે વર્તમાન, તું ખૂબ સુંદર છે. આભાર. આવનારા અનેક વર્ષો સુધી જો કોઈ મને પૂછશે કે તે સૌથી વધારે સુખ ક્યારે પામ્યું તો હું બધું જ સુખ આંખોમાં આંજીને કહીશ.. વર્તમાનમાં!