“ઓહો!… ઘણા દિ’એ કાંઈ?”
“બે ચાર વરસ કાંઈ ઘણા દિ’ કે’વાય?” ગોલુભા બોલ્યા – “જિંદગીની સો વરસની હોય ત્યાં બે – ચાર વરસ તો બગાસમાં જાતા હોય એને ઘણા દિ’નો કે’વાય.”
“સાચું, સાચું” વિરોધનો જ્યારે વિરોધ થાય ત્યારે “સાચું, સાચું” એમ બે વાર ભણવાથી સામાનો વિરિધ મોળાઈ જાયએમ શાસ્ત્રમાં ભાલેખ છે.(બનતા સુધી)એ હું સમજું…એટલે મેં પૂછ્યુંઃ “ફરમાવો, કામ ફરમાવો,”
“નાનાના ચાંદલાની વાત હલવું છું.”
“મોટા કુંવરનું પતી ગયું?”
“અરે, એને ઘર્યે તો દોઢ વરસનાં બેબીબા ઘૂઘવાટા કરે છે.”
“અમે તો લક્ષ્મી પધાર્યા અને પાર્ટીમાંથી’ય ગયાને?”
“નાનાના ગોળ ધાણા ખાશું ત્યારે ભેળા ભેળી એનીય પાલ્ટી કરી નાંખશું, પણ છોટુ મા’રાજ તમે વાતને આડે પાટે લઈ જાવ છો. મને ફરમાવાનું કીધા પછી સામુકનાં તમે મને ફરમાવવા માંડ્યા છો.! મારી વિયદાને તો કાનસરો આપતા જ નથી!”
“ફરમાવો.”
“બાબત એમ છે કે સામાવાળા કાકુભા ગોહીલ મૂર આપણા ડેડાણના પણ તૈણ પેઢીથી લકે મતલબ સિલોન રહે છે. આપણને ઓરખતા નથી, તે આપણી આબરૂનું ‘આઈ.ડી.’ માગે છે.”
“મતલબ આપણી આબરૂનો કાંક પુરાવો. અસલમાં આ સાલ ઘાલ્યું વાત હલાવનાર ધંધાદારી વચેટિયા ગોકળ નેણશીએ, આ લોકો હાલ લોકિકે ડેડાણ આવ્યા હશે ન્યાં આ ગોકળ નેણશી પોગી ગ્યો, એણે મોકો જોઈએ વેણ નાખ્યું કે કાકુભાબાપુ, અમારા ગામના ગોલુભાની ફેમિલીમાં એક લાયક મુરતિયો છે.નામ સરુભા ગોલુભા રાજવંશી, ખાધે અને પીધે બહુ સુખી છે. બિલ્ડિંગના કંત્રાટી છે, રૂપિયો ઘરમાં આરે ફાટ્યો બારે જાય છે. બિલકુલ તમારી કુંવારીબાને લાયક ઘરબારવર છે. બસ, એકવાર આવીને પધરામણી કરો. જાત્યે આવીને જોઈ જાવ.”
“વીસેક ટકા તો ઈવડો ઈ સાચું જ બોલ્યોને!” મેં કહ્યું, “બાકીમાં એણે ક્યાં એમ કિધું કે પોતે રાજા હરિચંદનો અવતાર છે?”
“પણ તોય એ કાકુભાએ આબરૂનું આઈ.ડી. પ્રૂફ માગ્યું!” ગોલુભા સફેદ મૂછો પર જમણા હાથની આંગળી હળેવેકથી ફેરવતા બોલ્યા; “ક્યે કે દરબારની આબરૂ – ઇજ્જતની જી હોય ઈ વાત કરો, ગોકળ નેણશી! રૂપિયાને તો કૂતર્યા’ય સુંઘતા નથી.”
“વાજબી છે.” મેં કહ્યુંઃ “તમારામાં જ્યાં પેઢી દર પેઢી સોળે સાન અને વીસે પોલીસવાન જેવું હાલ્યું આવતું હોય ત્યાં સામેની પાર્ટી એવું ચોખવડું માગે, વાજબી છે.”
“શું તમે’ય તે વાજબી એ, વાજબી છે, એમ ઝીંક્યે રાખો છો છોટુ મા’રાજ! આબરૂ ઈજ્જતના તે કાંઈ આઈ.ડી. કાર્ડ હોતા હશે?”
“લંકામાં સૌના નિકળતા હશે, રાજા રાવણના ગયા પછી આ ઈસ્ટાર્ટ થયું હશે. તો જ એ પાર્ટી માગતી હશેને!”
“પણ લંકામાં તો રાજા રાવણ મૂઓ’તો ઓ પણ આયાં કણે તો રાજા રામ હતો ને?”
“તો બી એનો ખપ પડતો હશે ગોલુભા, સીતા માતા એવું આઈ.ડી.ના આપી હક્યાં એમાં તો એમને વનવાસ ભેળા થાવું પડ્યું ને!”
ગોલુભાની આંખોમાં લાલ દોરા ફૂટ્યા, તે મેં એમણે કાળા ચશ્માં ઉતર્યા તે ઘડીએ જોયું, મેમ ટેબલનું ખાનું ખોલ્યું, લીલા રંગની ટ્યુબ કાઢી. “લ્યો, જરી દબવીને આંખમાં પીંછીની જેમ ફેરવો. કંજેકટીવાઈટીસમાં આનાથી સુવાણ્ય રહે છે ને પછી મને બી તમારો ભો નહિં. કારણકે આ તો મારો બેટો આંખ મિલાવવાથી પણ સામા આસામીને લાગુ પડી જય એવો મહાચાલુ રોગ છે.”
ગોલુભા એને અડ્યા પણ નહિં, પાછા ચશ્માં ચડાવી લીધા, “હું તમારી પાસે શું કામે આવ્યો છું? એ તો મા’રાજ તમે પૂછતા જ નથી.”
“આ પૂછ્યું,” મેં કહ્યુંઃ “ફરમાવો.”
“તમે સરપંચ છો એટલે મને એક એવું આઈ.ડી. ફાડી દ્યો.” પછી આટલીવારમાં પહેલીવાર છાને અવાજે બોલ્યા; “વે’વાર સમજી લેશું, ગઢમાં હાલ્યા આવજો રાતના આઠ પછી.”
“આ ગામમાં વળી ક્યાં કોઈ ગઢ છે?”
“મારા એકઢાળીયા રહેણાકનું નામ મેં ‘ગઢ’ રાખેલ છે. પરતાપી વડવાઓની એટલી યાદી તો ચિતરી રાખવીને?”
“સારૂં,” મેં કહ્યુંઃ “પંચાયતના લેટરહેડ પર લખી દઉં. નીચે સહિ અને માથે સિક્કો પણ ઠોકી દઉં. પણ એક વાતે મૂંઝાઉ છું કે મહિં લખવું શું? વખાણવાજોગું કાંઈ નીકળશે આપના કુટુંબની માલીપામાંથી?”
“હા, ઈ કો” ગોલુભા પહેલીવાર વિચારમાં પડી ગયા, મને ગમ્યું. બાપુ વિચારક ભલે ના હોય, વિચારશીલ બી ભલે ના હોય. પણ એમને સાવ નાખી દીધા જેવો પણ વિચાર તો આવે જ છે એ બાબતે હું રાજી થયો.
ત્યાં તો એમની નજર સામી ભીંતે પંચાયતે ગામના કો’ક કો’ક રહીશોને મળેલા જાતજાતના એવોર્ડ્સની યાદીના પાટીયા પર પડી. એની ઉપર એક પટ્ટીમાં લખ્યું હતું; ‘ગૌરવવંતા લાટા ઍવૉર્ડ ધારકો’
“મા’રાજ” બાપુની આંહો ચશ્મામાંથી’ય ચમકીઃ “આ લાટા ઍવૉર્ડ વળી કઈ જણસ છે?”
“લાટા ઍવૉર્ડ એટલે લાઈફ ટાઈમ એચીવમેંટ ઍવૉર્ડ! એટલું લાંબું બોલતા જેને ન ફાવે એના સાટુ આ ટૂંકામાં ટપકાવેલ છે – ”લાટા ઍવૉર્ડ!’
મતલબ, ગામના જે જણ કે જણીએ જીંદગીમાં કોઈ ખાસ કામ કરી બતાવેલ હોય એને આપણી પંચાયત તરફથી આ લાટા ઍવૉર્ડ અપાય છે. સમજ્યા બાપુ?”
“એમ!” બાપુ બોલ્યા; “તો આપણે લેવો હોય તો કેટલા રૂપિયા આપવા પડે?”
“અરે, બાપુ એમાં રૂપિયા આપવાના ના હોય. પંચાયત સામુકા પાનસો – હજાર ધરે.”
“ના પણ,” બાપુએ વળી મૂછે હાથ દીધો, “આપણને એવું મફતનું લેવું અગરાજ છે. જી ભાવ અત્યારે હાલતો હોય ઈ બોલો. આપણે મૂલ ચુકવીને જ લેવો છે. બસ, આવો એકાદો લાટા ઍવૉર્ડ પંચાયત તરફેથી અમારી ફેમિલીને નામે અપવી દ્યો. મા’રાજ!” પછી બોલ્યા; “ઍવૉર્ડ એટલે તો આબરૂનું ફરફરતું છોગું, નહિં? ઈ થી મોટું આઈ.ડી. બીજું શું હોય? આ જ આબરુનું આઈડી!”
મારા મનમાં એ વિચારને હું ખુરશી આપવા જતો હતો ત્યાં જ બુદ્ધિએ મને રોક્યો. હું બોલ્યો, “ઍવૉર્ડ ફેમિલીને નથી અપાતા, બાપુ, વ્યક્તિગત અપાતા હોય છે, તમારા ફેમિલીની કોઈ વ્યક્તિએ કોઈ સારા કામો, સોરી, સારું કામ કર્યું હોય તો એની વાત મને કરો. જોગવી દઉં, એકાદ ઍવૉર્ડ એ કરનારના નામે!”
“સારું, એટલે?” એ જરા ચિડાયાઃ “તમે મા’રાજ, દાઢમાં તો નથી બોલતા ને?” વળી અટકીને બોલ્યાઃ “તમે વળી અમારું કયું કામ નબળું જોયું?”
“અરે, એમ તપી મા જાઓ બાપુ, સારું એટલે સમાજસેવાનું, યા કોઈ ક્ષેત્રે ઝળહળતી સિદ્ધિ મેળવી કર્યું હોય, બીજા લોકોને પ્રેરણા મળે, પ્રોત્સાહન મળે, દિશા મળે અને આગલ ધપવાનું બળ મળે, બસ, એવું કાંઈક, એવું કાંઈક, એવું કાંઈક….”
“એવાં તો અનેક છે અમારા નામે, જેમકે એકવાર મેં… એકવાર મેં… એકવાર મેં.”
“એકવાર નહિં પણ અનેક વાર હશે બાપુ પણ એકવાર પોલીસના ચોપડે ભલેને કોઈ પરક્રમ કરતા પન ચડી ગયા હો તોપણ ઍવૉર્ડમાંથી બાતલી ગણાઓ.” મને એમનો એક ‘મામલો’ આખો યાદ આવી ગયો; આપ, આપના ઠકરાણાં, મોટા અને આ જેના ગોળધાણા ખાવના છે એ ફટાયા કુંવર રાયોતિંગના, ભલેને હું’ય જાણું કે સાવ ખોટા ગુને ચોપડે ચડી ગયા હતા પણ… સાલા કાયદા બી આંધળા છે બાપુ, એને તમારી બ્લેક સાઈડ જ દેખાય, એને એ ના દેખાય કે ભલાઈના કામો તો આપે અનેક કીધેલા છે, જેમ કે એક વાર આપે, એક વાર… એક વાર..”
આગળની અંતકડી મને પૂરી કરી આપવાનું, ‘ઘોડાને જાય’ કરીને બાપુ ફરી આંખો બીડી ને વિચારમાં ગરકાવ થઈ ગયા, થોડી વારે પોપચાં ઉંચક્યા, બોલ્યાઃ “છે, છે, એક વ્યક્તિ છે અમારી ફેમીલીમાંથી જ એક બાઈ માણસ છે. એને અપવી દ્યો એક ઍવૉર્ડ, એ ક્યેંય પોલીસ ચોપડે નથી. સમાજમાં એની કોઈ રાડ નથી. વળી ઉંમરના પ્રમાણમાં ઘણું મોટું પરાક્રમ ફરી બતાવેલ છે.”
“ત્યારે બોલતા શું નથી?” મેં કહ્યુંઃ “ખિચું જરા પગતું રાખજો, હું બ્રાહ્મણનો દીકરો છઉં, તમે ઍવૉર્ડ માગતા ભૂલો, હું આપતા ભૂલું, તમારી ફેમિલીની એ લેડીને હું ઝાંસીની રાણી ઍવૉર્ડ પંચાયત તરફથી અપાવી દઉં. ઍવૉર્ડ કમીટીના ત્રણમાંથી એક હું છું, બીજી મારી ઘરવાળી છે ને એક મારો સાઢુ મૂઓ છે. પોતે કોને ઍવૉર્ડ આપેલ છે એની ખબર એ લોકોને છાપું હાથમાં આવે ત્યારે જ પડે છે, ને રાજી બી થાય છે કે નિર્ણાયકો તરીકે એમનું નામ છાપામાં આવેલ છે. વળી નામની આગળ શ્રી અથવા શ્રીમતી મૂકેલ છે. માટે બોલો, બોલો, ઝટ એનું નામ બોલો, એ સન્નારીબાએ કરેલ પરાક્રમની વાત મને ઝટ લખાવો.”
“એનું નામ તેજુબા જોરસંગ રાજવંશી, અને પરક્રમ લખો, પરાક્રમ બહુ નાની વયે પગભર થાવાનું.”
“એમ! આપના મોટાનાં પહેલા નંબરનાં બેબીબા એવડા મોટાં થઈ ગયાં?”
“અરે! પહેલાં કે બીજા ઈ એક જ છે, પહેલાં ના કિધું? દોઢ વરસનાં છે. પણ એના પરાક્રમની વાત તો નોંધી લો હવે! બીજા બારકો અગીયાર મહિને પગ પર ઉભાં રહેતા શીખે, તેજુબા આઠ મહિનાની ઉંમરે ઉભાં રહેતાં શીખી ગયાં. અરે, અમે એનો ઈ વખતનો ફોટો બી પાડેલ છે.. બસ, હવે તમે બહુ પૂછગંધો મા લ્યો.”
બાપુએ ગજવામાં ઊંડો હાથ નાખ્યો ને મને હજારની નોટોને બૂ આવી. અને મારી કલમ એક બમ્પ વટાવીને આગળ ચાલી. “ઉંમરના પ્રમાણમાં અનન્ય પરક્રમ – ઝાંસીની રાણી મહિલા લાઈફ ટાઈમ એચીવમેંટ ઍવૉર્ડ કુમારી તેજુબા જોરસંગજી રાજવંશી!”
કાગળમાં સિક્કો મારીને સહિ કરી ને બાપુને સૂચના આપી. છાપામાં સમાચાર ભલે આપજો પણ… બાપુ ઍવૉર્ડ મેળવનાર બેબીબાનો ફૉટો ભૂલે ચૂકેય આપતા નહિં. નીકર ગામ મને મારવા દોડશે ને સરકાર નોકરીમાંથી કાઢી મૂકશે, પછી મારે તો મરવા વારો આવશે.”
“તમે અમને શું શિખવતા તા? ઈ તો અમને આવડે, મા’રાજ” બાપુ ઘૂરકાટ જેવા સ્વરે બોલ્યાઃ “ફોટા માગનારને અમે તો કહી દઈએ કે અમારામાં બાયું બેનું ના ફોટા છાપામાં નથી આપતા.”
આવો રિવાજ ઘડનારા આપના પ્રતાપી પૂર્વજોને વંદન છે.” મેં કહ્યું, “એમણે તો આપને બ્રહ્મહત્યાના પાતકમાંથી ઉગારી લીધા!”
– રજનીકુમાર પંડ્યા
(આનંદ ઉપવન સામાયિક, નવેમ્બર ૨૦૧૫માંથી સાભાર)
મસ્ત મજા આવી ગઈ
હા હા હા… ઘણી ખમ્મા ગોલુભા બાપુ ને !!! ગોલુભા બાપુ, ગોકળ નેણશી, મા’રાજ , રાયોતીંગ, ગામ નો વાણંદ જીવલો અને બીજા અન્ય કિરદાર મુકી કોલ ચાલુ કરો પંડ્યા જી.. જમાવટ થશે.